Μάνα, μιὰ παπαρούνα σήμερα εἶδα
ἔξω ἀπ᾿ τ᾿ ἀμπρὶ καὶ μ᾿ ἄγγιξε ἡ ἐλπίδα.
Σὰν τὸ πουλί, ποὺ πάει κλαδὶ-κλαδί,
παίρνω καὶ γὼ στρατὶ τὸ μονοπάτι,
στῆς μνήμης ἀκουμπώντας τὸ ραβδί,
ν᾿ ἀράξω στὸ χωριὸ ψυχὴ καὶ μάτι.
Τέτοιον καιρὸ μᾶς δέχονταν οἱ κάμποι,
μέσ᾿ ἀπ᾿ τὰ φύλλα βλέπαμε νὰ λάμπει
ἡ θάλασσα γαλάζια καὶ στιλπνὴ
οἱ νεραντζιὲς εὐώδιαζαν τὶς ὦρες
κι ἀκούαμε στὴ σιωπὴ τὴν αὐγινὴ
στὴ χλόη νὰ πέφουν οἱ ὀπῶρες.
Τῆς Κυριακῆς τὰ βράδια, καθισμένοι
στῆς αὐλῆς τὸ πεζούλι εἰρηνεμένοι,
ἀφουγκραζόμασταν ἐκστατικοὶ
τοῦ τριζονιοῦ τὶς τρίλλιες ἀπ᾿ τὸ φράχτη
καὶ πλάι μου ἐσύ, σὰ Μοίρα φιλική,
τῆς στοργῆς σου ξετύλιγες τ᾿ ἀδράχτι.
Στὸν οὐρανὸ ἕνα-ἕνα ἀνάβαν τ᾿ ἄστρα
κι ἄνθιζαν τ᾿ ἄστρα στοῦ νοῦ μας τὴ γλάστρα
κι ὅλα εἴταν γύρω ἁγνά, γλυκά, ἱερά,
καὶ μοῦ εἴταν ἡ καρδιὰ τόσο καθάρια
ποὺ ἤθελα νὰ χαϊδεύω τρυφερὰ
τοὺς ἀνθρώπους, τὰ ζῶα καὶ τὰ λιθάρια.
ἔξω ἀπ᾿ τ᾿ ἀμπρὶ καὶ μ᾿ ἄγγιξε ἡ ἐλπίδα.
Σὰν τὸ πουλί, ποὺ πάει κλαδὶ-κλαδί,
παίρνω καὶ γὼ στρατὶ τὸ μονοπάτι,
στῆς μνήμης ἀκουμπώντας τὸ ραβδί,
ν᾿ ἀράξω στὸ χωριὸ ψυχὴ καὶ μάτι.
Τέτοιον καιρὸ μᾶς δέχονταν οἱ κάμποι,
μέσ᾿ ἀπ᾿ τὰ φύλλα βλέπαμε νὰ λάμπει
ἡ θάλασσα γαλάζια καὶ στιλπνὴ
οἱ νεραντζιὲς εὐώδιαζαν τὶς ὦρες
κι ἀκούαμε στὴ σιωπὴ τὴν αὐγινὴ
στὴ χλόη νὰ πέφουν οἱ ὀπῶρες.
Τῆς Κυριακῆς τὰ βράδια, καθισμένοι
στῆς αὐλῆς τὸ πεζούλι εἰρηνεμένοι,
ἀφουγκραζόμασταν ἐκστατικοὶ
τοῦ τριζονιοῦ τὶς τρίλλιες ἀπ᾿ τὸ φράχτη
καὶ πλάι μου ἐσύ, σὰ Μοίρα φιλική,
τῆς στοργῆς σου ξετύλιγες τ᾿ ἀδράχτι.
Στὸν οὐρανὸ ἕνα-ἕνα ἀνάβαν τ᾿ ἄστρα
κι ἄνθιζαν τ᾿ ἄστρα στοῦ νοῦ μας τὴ γλάστρα
κι ὅλα εἴταν γύρω ἁγνά, γλυκά, ἱερά,
καὶ μοῦ εἴταν ἡ καρδιὰ τόσο καθάρια
ποὺ ἤθελα νὰ χαϊδεύω τρυφερὰ
τοὺς ἀνθρώπους, τὰ ζῶα καὶ τὰ λιθάρια.
envoyé par Riccardo Venturi - Ελληνικό Τμήμα των ΑΠΤ "Gian Piero Testa" (+ Dq82) - 3/11/2025 - 19:04
Langue: italien
Μετέφρασε στα ιταλικά / Versione italiana / Italian version / Version italienne / Italiankielinen versio:
Riccardo Venturi, 3-11-2025 19:44
Riccardo Venturi, 3-11-2025 19:44
Lettera dal fronte II
Mamma, oggi ho veduto un papavero
Fuor di finestra, e la speranza m’ha toccato.
Come l’uccello che va di ramo in ramo,
Prendo anch’io la via del militare,
Poggiandomi al bastone della memoria
Per riposare al villaggio l’anima e il cuore.
Con simile tempo ci hanno accolto i campi:
Noi vedevamo attraverso le foglie
Splendere il mare, azzurro e lucente.
Le ore eran profumate dagli aranci
E ascoltavamo nel silenzio dell’alba
I frutti che cadevano sull’erba.
Alla domenica sera, in santa pace
Nel portico noi si stava a sedere,
E s'ascoltava come in estasi rapiti
I trilli del grillo dalla siepe.
E accanto a me, tu, come un destino amico
Districavi le spine del tuo affetto.
Le stelle in cielo spuntavano una ad una
E fiorivano nel vaso delle nostre menti,
E tutt’intorno era puro, dolce e sacro.
Così integro era il mio cuore,
Che volevo accarezzar teneramente
Le persone, gli animali e le pietre.
Mamma, oggi ho veduto un papavero
Fuor di finestra, e la speranza m’ha toccato.
Come l’uccello che va di ramo in ramo,
Prendo anch’io la via del militare,
Poggiandomi al bastone della memoria
Per riposare al villaggio l’anima e il cuore.
Con simile tempo ci hanno accolto i campi:
Noi vedevamo attraverso le foglie
Splendere il mare, azzurro e lucente.
Le ore eran profumate dagli aranci
E ascoltavamo nel silenzio dell’alba
I frutti che cadevano sull’erba.
Alla domenica sera, in santa pace
Nel portico noi si stava a sedere,
E s'ascoltava come in estasi rapiti
I trilli del grillo dalla siepe.
E accanto a me, tu, come un destino amico
Districavi le spine del tuo affetto.
Le stelle in cielo spuntavano una ad una
E fiorivano nel vaso delle nostre menti,
E tutt’intorno era puro, dolce e sacro.
Così integro era il mio cuore,
Che volevo accarezzar teneramente
Le persone, gli animali e le pietre.
Langue: grec moderne
Il testo cantato da Σπύρος Σαμοΐλης / Spyros Samoïlis
Μάνα - μάνα
μια παπαρούνα, σήμερα, είδα
Μάνα - μάνα
έξω από τ’ αμπρί και μ’ άναψε η ελπίδα.
Σαν το πουλί που πάει κλαδί – κλαδί
παίρνω κι εγώ στρατί το μονοπάτι,
στης μνήμης ακουμπώντας το ραβδί
ν’ αράξω στο χωριό ψυχή και μάτι.
Σαν το πουλί που πάει κλαδί – κλαδί
παίρνω κι εγώ στρατί το μονοπάτι,
στης μνήμης ακουμπώντας το ραβδί
ν’ αράξω στο χωριό ψυχή και μάτι.
Μάνα – μάνα,
τις Κυριακές τα βράδια καθισμένοι
Μάνα - μάνα
στης αυλής το πεζούλι ειρηνεμένοι,
αφουγκραζόμασταν εκστατικοί
του τριζονιού τις τρίλιες απ’ το φράχτη
και πλάι μου, εσύ, σαν μοίρα φιλική,
της στοργής σου ξετύλιγες τ’ αδράχτι.
αφουγκραζόμασταν εκστατικοί
του τριζονιού τις τρίλιες απ’ το φράχτη
και πλάι μου, εσύ, σαν μοίρα φιλική,
της στοργής σου ξετύλιγες τ’ αδράχτι.
Μάνα – μάνα,
στον ουρανό ένα – ένα ανάβαν τ’ άστρα,
Μάνα - μάνα
κι άνθιζαν τ’ άστρα στου νου μας τη γλάστρα,
κι όλα ήταν γύρω αγνά, γλυκά, ιερά
και μου ’ταν η ψυχή τόσο καθάρια
που ήθελα να χαϊδεύω τρυφερά
τους ανθρώπους, τα ζώα, τα λιθάρια.
κι όλα ήταν γύρω αγνά, γλυκά, ιερά
και μου ’ταν η ψυχή τόσο καθάρια
που ήθελα να χαϊδεύω τρυφερά
τους ανθρώπους, τα ζώα, τα λιθάρια.
τους ανθρώπους, τα ζώα, τα λιθάρια.
τους ανθρώπους, τα ζώα, τα λιθάρια.
μια παπαρούνα, σήμερα, είδα
Μάνα - μάνα
έξω από τ’ αμπρί και μ’ άναψε η ελπίδα.
Σαν το πουλί που πάει κλαδί – κλαδί
παίρνω κι εγώ στρατί το μονοπάτι,
στης μνήμης ακουμπώντας το ραβδί
ν’ αράξω στο χωριό ψυχή και μάτι.
Σαν το πουλί που πάει κλαδί – κλαδί
παίρνω κι εγώ στρατί το μονοπάτι,
στης μνήμης ακουμπώντας το ραβδί
ν’ αράξω στο χωριό ψυχή και μάτι.
Μάνα – μάνα,
τις Κυριακές τα βράδια καθισμένοι
Μάνα - μάνα
στης αυλής το πεζούλι ειρηνεμένοι,
αφουγκραζόμασταν εκστατικοί
του τριζονιού τις τρίλιες απ’ το φράχτη
και πλάι μου, εσύ, σαν μοίρα φιλική,
της στοργής σου ξετύλιγες τ’ αδράχτι.
αφουγκραζόμασταν εκστατικοί
του τριζονιού τις τρίλιες απ’ το φράχτη
και πλάι μου, εσύ, σαν μοίρα φιλική,
της στοργής σου ξετύλιγες τ’ αδράχτι.
Μάνα – μάνα,
στον ουρανό ένα – ένα ανάβαν τ’ άστρα,
Μάνα - μάνα
κι άνθιζαν τ’ άστρα στου νου μας τη γλάστρα,
κι όλα ήταν γύρω αγνά, γλυκά, ιερά
και μου ’ταν η ψυχή τόσο καθάρια
που ήθελα να χαϊδεύω τρυφερά
τους ανθρώπους, τα ζώα, τα λιθάρια.
κι όλα ήταν γύρω αγνά, γλυκά, ιερά
και μου ’ταν η ψυχή τόσο καθάρια
που ήθελα να χαϊδεύω τρυφερά
τους ανθρώπους, τα ζώα, τα λιθάρια.
τους ανθρώπους, τα ζώα, τα λιθάρια.
τους ανθρώπους, τα ζώα, τα λιθάρια.
envoyé par Dq82 - 5/11/2025 - 12:28
Langue: français
Version française – LETTRE DU FRONT (2) – Marco Valdo M.I. – 2025
d’après la version italienne de Riccardo Venturi – Lettera dal fronte II – 2025
d’une chanson grecque – Γράμμα από το μέτωπο (β') – Yannis Ritsos / Γιάννης Ρίτσος – 1934
Musique et chant : Σπύρος Σαμοΐλης / Spyros Samoïlis [2019]
Note de Riccardo Venturi
Le poète fait la différence
Les deux « Lettres du front » (Γράμματα απ’ το μέτωπο) ont été écrites par Yannis Ritsos en 1934, trois ans avant l’Épitaphe qui lui a valu une renommée éternelle et des problèmes immédiats avec les autorités. Elles ont été publiées par Rizospastis (« Arracheur de racines », mais en grec cela signifie « Radical »), le quotidien du Parti communiste grec qui existe encore aujourd’hui, l’année même où le poète de 25 ans (il était né à Monemvasià en 1909) s’était inscrit au même parti et avait publié son premier recueil de poèmes, Τρακτέρ (« Tracteur »).
Le τόπος est l’un des favoris de la poésie et de la chanson néo-hellénique (et pas seulement) : le jeune homme qui laisse sa famille et son village pour son service militaire obligatoire, et qui se rappelle avec émotion son lieu natal idyllique et, en particulier, sa maman, l’omniprésente μανούλα de dizaines de poèmes et de chansons de ce genre que ce site héberge. Des dizaines, certes, mais pas toutes, évidemment, sont passées par les mains d’un Yannis Ritsos. À la fin, comme toujours, le poète fait la différence ; et nous sommes ici en présence de l’un des plus grands que la Grèce a produits au XXᵉ siècle.
Le poème semble avoir été mis en musique et chanté récemment (2019) par un musicien athénien, Spyros Samoïlis…
[RV, 4-11-2025]
d’après la version italienne de Riccardo Venturi – Lettera dal fronte II – 2025
d’une chanson grecque – Γράμμα από το μέτωπο (β') – Yannis Ritsos / Γιάννης Ρίτσος – 1934
Musique et chant : Σπύρος Σαμοΐλης / Spyros Samoïlis [2019]
Note de Riccardo Venturi
Le poète fait la différence
LE SOLDAT ET LES COQUELICOTS
Les deux « Lettres du front » (Γράμματα απ’ το μέτωπο) ont été écrites par Yannis Ritsos en 1934, trois ans avant l’Épitaphe qui lui a valu une renommée éternelle et des problèmes immédiats avec les autorités. Elles ont été publiées par Rizospastis (« Arracheur de racines », mais en grec cela signifie « Radical »), le quotidien du Parti communiste grec qui existe encore aujourd’hui, l’année même où le poète de 25 ans (il était né à Monemvasià en 1909) s’était inscrit au même parti et avait publié son premier recueil de poèmes, Τρακτέρ (« Tracteur »).
Le τόπος est l’un des favoris de la poésie et de la chanson néo-hellénique (et pas seulement) : le jeune homme qui laisse sa famille et son village pour son service militaire obligatoire, et qui se rappelle avec émotion son lieu natal idyllique et, en particulier, sa maman, l’omniprésente μανούλα de dizaines de poèmes et de chansons de ce genre que ce site héberge. Des dizaines, certes, mais pas toutes, évidemment, sont passées par les mains d’un Yannis Ritsos. À la fin, comme toujours, le poète fait la différence ; et nous sommes ici en présence de l’un des plus grands que la Grèce a produits au XXᵉ siècle.
Le poème semble avoir été mis en musique et chanté récemment (2019) par un musicien athénien, Spyros Samoïlis…
[RV, 4-11-2025]
LETTRE DU FRONT (2)
Maman, j’ai vu un coquelicot ce matin
Près du mur, et j’ai senti l’espoir.
Comme l’oiseau dans le paysage,
Je prends moi aussi le chemin,
Appuyant ma canne sur ma mémoire,
Je pose mon âme et mes yeux sur le village.
Les plaines nous accueillent,
Nous voyons à travers les feuilles,
Briller la mer bleu et vert,
Les orangers embaument l’air.
Dans le silence de l’aube, les fruits
Tombent sur l’herbe sans bruit.
Le dimanche soir, tranquillement,
Assis dans la cour, au printemps,
On écoutait en une extase charmée
Les trilles du grillon de la haie
Et tout contre moi, toi, mon amour,
Tu distillais les perles de ton amour.
Dans le ciel, les étoiles une à une sans répit
Nourrissent de leurs fleurs notre esprit.
Tout est sacré, doux et pur,
Et mon cœur si sûr
Voudrait avec tendresse caresser l’air,
Les hommes, les animaux et les pierres.
Maman, j’ai vu un coquelicot ce matin
Près du mur, et j’ai senti l’espoir.
Comme l’oiseau dans le paysage,
Je prends moi aussi le chemin,
Appuyant ma canne sur ma mémoire,
Je pose mon âme et mes yeux sur le village.
Les plaines nous accueillent,
Nous voyons à travers les feuilles,
Briller la mer bleu et vert,
Les orangers embaument l’air.
Dans le silence de l’aube, les fruits
Tombent sur l’herbe sans bruit.
Le dimanche soir, tranquillement,
Assis dans la cour, au printemps,
On écoutait en une extase charmée
Les trilles du grillon de la haie
Et tout contre moi, toi, mon amour,
Tu distillais les perles de ton amour.
Dans le ciel, les étoiles une à une sans répit
Nourrissent de leurs fleurs notre esprit.
Tout est sacré, doux et pur,
Et mon cœur si sûr
Voudrait avec tendresse caresser l’air,
Les hommes, les animaux et les pierres.
envoyé par Marco Valdo M.I. - 8/11/2025 - 17:13
×
![]()
[1934]
Στίχοι / Poesia di / A poem by / Poème de Γιάννης Ρίτσος / Yannis Ritsos
Giannis Ritsosin runo
Μουσική και ερμηνεία / Musica e canto / Music and singing / Musique et chant / Sävel ja laulaminen:
Σπύρος Σαμοΐλης / Spyros Samoïlis [2019]
Le due “Lettere dal fronte” (Γράμματα απ’ το μέτωπο) furono scritte da Yannis Ritsos nel 1934, tre anni prima dell’Epitaffio che gli dette fama imperitura, e problemi immediati con le autorità. Furono pubblicate dal Rizospastis (“Strappator di Radici”, ma in greco significa “Radicale”), il quotidiano del Partito Comunista Greco tuttora esistente, proprio nell’anno in cui l’allora venticinquenne poeta (era nato a Monemvasià nel 1909) si era iscritto al medesimo partito ed aveva pubblicato la sua prima raccolta di poesie, Τρακτέρ (“Trattore”).
Il τόπος è uno tra i favoriti della poesia e della canzone neoellenica (e non solo): il giovane che lascia la famiglia e il villaggio per il duro servizio militare obbligatorio, e che ricorda con commozione l’idilliaco ambiente natio e, in ispecial modo, la mamma, l’onnipresente μανούλα di decine di poesie e canzoni del genere che questo sito ospita. Decine senz’altro, ma non tutte, ovviamente, sono passate per le mani di uno Yannis Ritsos. Alla fine, come sempre, la differenza la fa il poeta; e qui siamo di fronte ad uno dei maggiori che la Grecia abbia prodotto nel XX secolo.
La poesia sembra essere stata musicata e cantata soltanto di recente (2019) a cura di un musicista ateniese, Spyros Samoïlis, in toni parecchio “theodoraciani” (Theodorakis si è peraltro cimentato da par suo con il genere, si veda ad esempio l’immortale Το τρένο φεύγει στις οχτώ). Ignoro se altre armonizzazioni siano state fatte prima di questa; sempre pronti ad accoglierle qualora vi siano. Il canto di Samoïlis adatta un po’ il testo in base alla linea musicale seguita (ripetizione del μάνα μου e di parte delle strofe); nel video è presente in sovrimpressione il testo così come viene effettivamente cantato, per cui non ho ritenuto necessario riprodurlo ulteriormente. Una parola deve essere spesa per l’admin Dq82, che è l’autore di questa importante trovaglia nel mare magnum della rete, ed a cui la pagina è giustamente cointestata.
Come si può vedere, il testo di Ritsos è riprodotto qui col il pieno sistema politonico tradizionale. Non è un mio vezzo, sebbene più volte abbia confessato di essere un reazionario ortografico e di amare smodatamente spiriti e accenti classici. Sebbene sia stato prima semplificato, e poi abolito del tutto dall’uso ufficiale nel 1982, il sistema politonico è spesso ancora usato dai vecchi retrogradi come il sottoscritto, ed anche per riprodurre testi (specialmente poetici) anteriori a quell’anno. In linea di massima,ogni testo anteriore al 1982 dovrebbe essere riprodotto tale sistema se si volesse veramente rispettare la lezione originale del poeta. Ad ogni modo, il testo politonico lo ho pedissequamente ripreso da qui. Buona lettura e buon ascolto. [RV, 4-11-2025]