Η σονάτα του σεληνόφωτος
Yannis Ritsos / Γιάννης Ρίτσος| Original | Traduzzioni siciliana / Σικελική μετάφραση / Traduzione sicil... |
| Η ΣΟΝΆΤΑ ΤΟΥ ΣΕΛΗΝΌΦΩΤΟΣ [Ἀνοιξιάτικο βράδι. Μεγάλο δωμάτιο παλιοῦ σπιτιοῦ. Μιά ἡλικιωμένη γυναίκα, ντυμένη στά μαῦρα, μιλάει σ' ἕναν νέο. Δέν ἔχουν ἀνάψει φῶς. Ἀπ' τά δυό παράθυρα μπαίνει ἕνα ἀμείλικτο φεγγαρόφωτο. Ξέχασα νά πῶ ὅτι ἡ Γυναίκα μέ τά Μαῦρα ἔχει ἐκδώσει δυό-τρεῖς ἐνδιαφέρουσες ποιητικές συλλογές θρησκευτικῆς πνοῆς. Λοιπόν, ἡ Γυναίκα μέ τά Μαῦρα μιλάει στόν Νέο]: Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου. Τί φεγγάρι ἀπόψε! Εἶναι καλό τό φεγγάρι, - δέ θά φαίνεται πού ἀσπρίσαν τά μαλλιά μου. Τό φεγγάρι θά κάνει πάλι χρυσά τά μαλλιά μου. Δέ θά καταλάβεις. Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου. Ὅταν ἔχει φεγγάρι μεγαλώνουν οἱ σκιές μές στό σπίτι, ἀόρατα χέρια τραβοῦν τίς κουρτίνες, ἕνα δάχτυλο ἀχνό γράφει στή σκόνη τοῦ πιάνου λησμονημένα λόγια — δέ θέλω νά τ' ἀκούσω. Σώπα. Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου λίγο πιό κάτου, ὥς τή μάντρα τοῦ τουβλάδικου, ὥς ἐκεῖ πού στρίβει ὁ δρόμος καί φαίνεται ἡ πολιτεία τσιμεντένια κι ἀέρινη, ἀσβεστωμένη μέ φεγγαρόφωτο, τόσο ἀδιάφορη κι ἄϋλη τόσο θετική σάν μεταφυσική πού μπορεῖς ἐπιτέλους νά πιστέψεις πώς ὑπάρχεις καί δέν ὑπάρχεις πώς ποτέ δέν ὑπῆρξες, δέν ὑπῆρξε ο χρόνος κ' ἡ φθορά του. Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου. Θά καθήσουμε λίγο στό πεζούλι, πάνω στό ὕψωμα, κι ὅπως θά μᾶς φυσάει ὁ ἀνοιξιάτικος ἀέρας μπορεῖ νά φανταστοῦμε κιόλας πώς θά πετάξουμε, γιατί, πολλές φορές, καί τώρα ἀκόμη, ἀκούω τό θόρυβο τοῦ φουστανιοῦ μου, σάν τό θόρυβο δυό δυνατῶν φτερῶν πού ἀνοιγοκλείνουν, κι ὅταν κλείνεσαι μέσα σ' αὐτόν τόν ἦχο τοῦ πετάγματος νιώθεις κρουστό τό λαιμό σου, τά πλευρά σου, τή σάρκα σου, κ' ἔτσι σφιγμένος μές στούς μυῶνες τοῦ γαλάζιου ἀγέρα, μέσα στά ρωμαλέα νεῦρα τοῦ ὕψους, δέν ἔχει σημασία ἄν φεύγεις ἤ ἄν γυρίζεις κι οὔτε ἔχει σημασία πού ἀσπρίσαν τά μαλλιά μου, (δέν εἶναι τοῦτο ἡ λύπη μου - ἡ λύπη μου εἶναι πού δέν ἀσπρίζει κ' ἡ καρδιά μου). Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου. Τό ξέρω πώς καθένας μονάχος πορεύεται στόν ἔρωτα, μονάχος στή δόξα καί στό θάνατο. Τό ξέρω. Τό δοκίμασα. Δέν ὠφελεῖ. Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου. Τοῦτο τό σπίτι στοίχειωσε, μέ διώχνει - θέλω νά πῶ ἔχει παλιώσει πολύ, τά καρφιά ξεκολλᾶνε, τά κάδρα ρίχνονται σά νά βουτᾶνε στό κενό, οἱ σουβάδες πέφτουν ἀθόρυβα ὅπως πέφτει τό καπέλο τοῦ πεθαμένου ἀπ' τήν κρεμάστρα στό σκοτεινό διάδρομο ὅπως πέφτει τό μάλλινο τριμμένο γάντι τῆς σιωπῆς ἀπ' τά γόνατά της ἤ ὅπως πέφτει μιά λουρίδα φεγγάρι στήν παλιά, ξεκοιλιασμένη πολυθρόνα. Κάποτε ὑπῆρξε νέα κι αὐτή, - ὄχι ἡ φωτογραφία πού κοιτᾶς μέ τόση δυσπιστία- λέω γιά τήν πολυθρόνα, πολύ ἀναπαυτική, μποροῦσες ὧρες ὁλόκληρες νά κάθεσαι καί μέ κλεισμένα μάτια νά ὀνειρεύεσαι ὅ,τι τύχει - μιάν ἀμμουδιά στρωτή, νοτισμένη, στιλβωμένη ἀπό φεγγάρι, πιό στιλβωμένη ἀπ' τά παλιά λουστρίνια μου πού κάθε μήνα τά δίνω στό στιλβωτήριο τῆς γωνιᾶς, ἤ ἕνα πανί ψαρόβαρκας πού χάνεται στό βάθος λικνισμένο ἀπ' τήν ἴδια του ἀνάσα, τριγωνικό πανί σά μαντίλι διπλωμένο λοξά μόνο στά δυό σά νά μήν εἶχε τίποτα νά κλείσει ἤ νά κρατήσει ἤ ν' ἀνεμίσει διάπλατο σέ ἀποχαιρετισμό.Πάντα μου εἶχα μανία μέ τά μαντίλια, ὄχι γιά νά κρατήσω τίποτα δεμένο, τίποτα σπόρους λουλουδιῶν ἤ χαμομήλι μαζεμένο στούς ἀγρούς μέ τό λιόγερμα ἤ νά τό δέσω τέσσερις κόμπους σάν τό σκουφί πού φορᾶνε οἱ ἐργάτες στ' ἀντικρυνό γιαπί ἤ νά σκουπίζω τά μάτια μου, - διατήρησα καλή τήν ὅρασή μου· ποτέ μου δέ φόρεσα γυαλιά. Μιά ἁπλή ἰδιοτροπία τά μαντίλια. Τώρα τά διπλώνω στά τέσσερα, στά ὀχτώ, στά δεκάξη ν' ἀπασχολῶ τά δάχτυλά μου. Καί τώρα θυμήθηκα πώς ἔτσι μετροῦσα τή μουσική σάν πήγαινα στό Ὠδεῖο μέ μπλέ ποδιά κι ἄσπρο γιακά, μέ δυό ξανθές πλεξοῦδες - 8, 16, 32, 64, - κρατημένη ἀπ' τό χέρι μιᾶς μικρῆς φίλης μου ροδακινιᾶς ὅλο φῶς καί ρόζ λουλούδια, (συχώρεσέ μου αὐτά τά λόγια κακή συνήθεια) 32, 64, - κ' οἱ δικοί μου στήριζαν μεγάλες ἐλπίδες στό μουσικό μου τάλαντο. Λοιπόν, σοὔλεγα γιά τήν πολυθρόνα - ξεκοιλιασμένη - φαίνονται οἱ σκουριασμένες σοῦστες, τά ἄχερα - ἔλεγα νά τήν πάω δίπλα στό ἐπιπλοποιεῖο, μά ποῦ καιρός καί λεφτά καί διάθεση - τί νά πρωτοδιορθώσεις; - ἔλεγα νά ρίξω ἕνα σεντόνι πάνω της, - φοβήθηκα τ' ἄσπρο σεντόνι σέ τέτοιο φεγγαρόφωτο. Ἐδῶ κάθησαν ἄνθρωποι πού ὀνειρεύτηκαν μεγάλα ὄνειρα, ὅπως κ' ἐσύ κι ὅπως κ' ἐγώ ἄλλωστε, καί τώρα ξεκουράζονται κάτω ἀπ' τό χῶμα δίχως νά ἐνοχλοῦνται ἀπ' τή βροχή ἤ τό φεγγάρι. Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου. Θά σταθοῦμε λιγάκι στήν κορφή τῆς μαρμάρινης σκάλας τοῦ Ἅη-Νικόλα, ὕστερα ἐσύ θά κατηφορίσεις κ' ἐγώ θά γυρίσω πίσω ἔχοντας στ' ἀριστερό πλευρό μου τή ζέστα ἀπ' τό τυχαῖο ἄγγιγμα τοῦ ακκακιοῦ σου κι ἀκόμη μερικά τετράγωνα φῶτα ἀπό μικρά συνοικιακά παράθυρα κι αὐτή τήν πάλλευκη ἄχνα ἀπ' τό φεγγάρι ποὖναι σά μιά μεγάλη συνοδεία ἀσημένιων κύκνων - καί δέ φοβᾶμαι αὐτή τήν ἔκφραση, γιατί ἐγώ πολλές ἀνοιξιάτικες νύχτες συνομίλησα ἄλλοτε μέ τό Θεό πού μοῦ ἐμφανίστηκε ντυμένος τήν ἀχλύ καί τή δόξα ἑνός τέτοιου σεληνόφωτος, καί πολλούς νέους, πιό ὡραίους κι ἀπό σένα ἀκόμη, τοῦ ἐθυσίασα, ἔτσι λευκή κι ἀπρόσιτη ν' ἀτμίζομαι μές στή λευκή μου φλόγα, στή λευκότητα τοῦ σεληνόφωτος, πυρπολημένη ἀπ' τ' ἀδηφάγα μάτια τῶν ἀντρῶν κι ἀπ' τή δισταχτικήν ἔκσταση τῶν ἐφήβων, πολιορκημένη ἀπό ἐξαίσια, ἡλιοκαμμένα σώματα, ἄλκιμα μέλη γυμνασμένα στό κολύμπι, στό κουπί, στό στίβο, στό ποδόσφαιρο (πού ἔκανα πώς δέν τἄ βλεπα) μέτωπα, χείλη καί λαιμοί, γόνατα, δάχτυλα καί μάτια, στέρνα καί μπράτσα καί μηροί (κι ἀλήθεια δέν τἄ‘βλεπα) - ξέρεις, καμμιά φορά, θαυμάζοντας, ξεχνᾶς, ὅ,τι θαυμάζεις,σοῦ φτάνει ὁ θαυμασμός σου, - θέ μου, τί μάτια πάναστρα, κι ἀνυψωνόμουν σέ μιάν ἀποθέωση ἀρνημένων ἄστρων γιατί, ἔτσι πολιορκημένη ἀπ' ἔξω κι ἀπό μέσα, ἄλλος δρόμος δε μοὔμενε παρά μονάχα πρός τά πάνω ἤ πρός τά κάτω. - Ὄχι, δέ φτάνει. Ἄφησέ με νἄ’ρθω μαζί σου. Τό ξέρω ἡ ὥρα πιά εἶναι περασμένη. Ἄφησέ με, γιατί τόσα χρόνια, μέρες καί νύχτες καί πορφυρά μεσημέρια, ἔμεινα μόνη,ἀνένδοτη, μόνη καί πάναγνη, ἀκόμη στή συζυγική μου κλίνη πάναγνη καί μόνη, γράφοντας ἔνδοξους στίχους στά γόνατα τοῦ Θεοῦ, στίχους πού, σέ διαβεβαιῶ, θά μείνουνε σά λαξευμένοι σέ ἄμεμπτο μαρμαρο πέρα ἀπ' τή ζωή μου καί τή ζωή σου, πέρα πολύ. Δέ φτάνει. Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου. Τοῦτο τό σπίτι δέ μέ σηκώνει πιά. Δέν ἀντέχω νά τό σηκώνω στή ράχη μου. Πρέπει πάντα νά προσέχεις, νά προσέχεις, νά στεριώνεις τόν τοῖχο μέ τό μεγάλο μπουφέ νά στεριώνεις τόν μπουφέ μέ τό πανάρχαιο σκαλιστό τραπέζι νά στεριώνεις τό τραπέζι μέ τίς καρέκλες νά στεριώνεις τίς καρέκλες μέ τά χέρια σου νά βάζεις τόν ὦμο σου κάτω ἀπ' τό δοκάρι πού κρέμασε. Καί τό πιάνο, σά μαῦρο φέρετρο κλεισμένο. Δέν τολμᾶς νά τ' ἀνοίξεις. Ὅλο νά προσέχεις, νά προσέχεις, μήν πέσουν, μήν πέσεις. Δἐν ἀντέχω. Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου. Τοῦτο τό σπίτι, παρ' ὅλους τούς νεκρούς του, δέν ἐννοεῖ νά πεθάνει. Ἐπιμένει νά ζεῖ μέ τούς νεκρούς του νά ζεῖ ἀπ' τούς νεκρούς του νά ζεῖ ἀπ' τή βεβαιότητα τοῦ θανάτου του καί νά νοικοκυρεύει ἀκόμη τούς νεκρούς του σ' ἑτοιμόρροπα κρεββάτια καί ράφια. Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου. Ἐδῶ, ὅσο σιγά κι ἄν περπατήσω μές στήν ἄχνα τῆς βραδιᾶς, εἴτε μέ τίς παντοῦφλες, εἴτε ξυπόλυτη, κάτι θά τρίξει, - ἕνα τζάμι ραγίζει ἤ κάποιος καθρέφτης, κάποια βήματα ἀκούγονται, - δέν εἶναι δικά μου. Ἔξω, στό δρόμο μπορεῖ νά μήν ἀκούγονται τοῦτα τά βήματα, - ἡ μεταμέλεια, λένε, φοράει ξυλοπάπουτσα, - κι ἄν κάνεις νά κοιτάξεις σ' αὐτόν ἤ στόν ἄλλον καθρέφτη, πίσω ἀπ' τή σκόνη καί τίς ραγισματιές, διακρίνεις πιό θαμπό καί πιό τεμαχισμένο τό πρόσωπό σου, τό πρόσωπό σου πού ἄλλο δέ ζήτησες στή ζωή παρά νά τό κρατήσεις καθάριο κι ἀδιαίρετο. Τά χείλη τοῦ ποτηριοῦ γυαλίζουν στό φεγγαρόφωτο σάν κυκλικό ξυράφι πῶς νά τό φέρω στά χείλη μου; ὅσο κι ἄν διψῶ, - πῶς νά τό φέρω; - Βλέπεις; ἔχω ἀκόμη διάθεση γιά παρομοιώσεις, - αὐτό μοῦ ἀπόμεινε, αὐτό μέ βεβαιώνει ἀκόμη πώς δέ λείπω. Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου… Φορές-φορές, τήν ὥρα πού βραδιάζει, ἔχω τήν αἴσθηση πώς ἔξω ἀπ' τά παράθυρα περνάει ὁ ἀρκουδιάρης μέ τή γριά βαρειά του ἀρκούδα μέ τό μαλλί της ὅλο ἀγκάθια καί τριβόλια σηκώνοντας σκόνη στό συνοικιακό δρόμο ἕνα ἐρημικό σύννεφο σκόνη πού θυμιάζειτό σούρουπο καί τά παιδιά ἔχουν γυρίσει σπίτια τους γιά τό δεῖπνο καί δέν τ' ἀφήνουν πιά νά βγοῦν ἔξω μ' ὅλο πού πίσω ἀπ' τούς τοίχους μαντεύουν τό περπάτημα τῆς γριᾶς ἀρκούδας- κ' ἡ ἀρκούδα κουρασμένη πορεύεται μές στή σοφία τῆς μοναξιᾶς της, μήν ξέροντας γιά ποῦ καί γιατί - ἔχει βαρύνει, δέν μπορεῖ πιά νά χορεύει στά πισινά της πόδια δέν μπορεῖ νά φοράει τή δαντελένια σκουφίτσα της νά διασκεδάζει τά παιδιά, τούς ἀργόσχολους, τούς ἀπαιτητικούς, καί τό μόνο πού θέλει εἶναι νά πλαγιάσει στό χῶμα ἀφήνοντας νά τήν πατᾶνε στήν κοιλιά, παίζοντας ἔτσι τό τελευταῖο παιχνίδι της, δείχνοντας τήν τρομερή της δύναμη γιά παραίτηση, τήν ἀνυπακοή της στά συμφέροντα τῶν ἄλλων, στούς κρίκους τῶν χειλιῶν της, στήν ἀνάγκη τῶν δοντιῶν της, τήν ἀνυπακοή της στόν πόνο καί στή ζωή μέ τή σίγουρη συμμαχία τοῦ θανάτου - ἔστω κ' ἑνός ἀργοῦ θανάτου - τήν τελική της ἀνυπακοή στό θάνατο μέ τή συνέχεια καί τή γνώση τῆς ζωῆς πού ἀνηφοράει μέ γνώση καί μέ πράξη πάνω ἀπ’ τή σκλαβιά της. Μά ποιός μπορεῖ νά παίξει ὥς τό τέλος αὐτό τό παιχνίδι; Κ' ἡ ἀρκούδα σηκώνεται πάλι καί πορεύεται ὑπακούοντας στό λουρί της, στούς κρίκους της, στά δόντια της, χαμογελώντας μέ τά σκισμένα χείλη της στίς πενταροδεκάρες πού τῆς ρίχνουνε τά ὡραῖα κι ἀνυποψίαστα παιδιά (ὡραῖα ἀκριβῶς γιατί εἶναι ἀνυποψίαστα) καί λέγοντας εὐχαριστῶ. Γιατί οἱ ἀρκοῦδες πού γεράσανε τό μόνο πού ἔμαθαν νά λένε εἶναι: εὐχαριστῶ, εὐχαριστῶ. Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου. Τοῦτο τό σπίτι μέ πνίγει. Μάλιστα ἡ κουζίνα εἶναι σάν τό βυθό τῆς θάλασσας. Τά μπρίκια κρεμασμένα γυαλίζουν σά στρογγυλά, μεγάλα μάτια ἀπίθανων ψαριῶν, τά πιάτα σαλεύουν ἀργά σάν τίς μέδουσες, φύκια κι ὄστρακα πιάνονται στά μαλλιά μου - δέν μπορῶ νά τά ξεκολλήσω ὕστερα, δέν μπορῶ ν' ἀνέβω πάλι στήν ἐπιφάνεια - ὁ δίσκος μοῦ πέφτει ἀπ' τά χέρια ἄηχος, - σωριάζομαι καί βλέπω τίς φυσαλίδες ἀπ' τήν ἀνάσα μου ν' ἀνεβαίνουν,ν' ανεβαίνουν καί προσπαθῶ νά διασκεδάσω κοιτάζοντάς τες κι ἀναρωτιέμαι τί θά λέει ἄν κάποιος βρίσκεται ἀπό πάνω καί βλέπει αὐτές τίς φυσαλίδες, τάχα πώς πνίγεται κάποιος ἤ πώς ἕνας δύτης ἀνιχνεύει τούς βυθούς; Κι ἀλήθεια δέν εἶναι λίγες οἱ φορές πού ἀνακαλύπτω ἐκεῖ, στό βάθος τοῦ πνιγμοῦ, κοράλλια καί μαργαριτάρια καί θησαυρούς ναυαγισμένων πλοίων, ἀπρόοπτες συναντήσεις, καί χτεσινά καί σημερινά καί μελλούμενα, μιάν ἐπαλήθευση σχεδόν αἰωνιότητας, κάποιο ξανάσασμα, κάποιο χαμόγελο ἀθανασίας, ὅπως λένε, μιάν εὐτυχία, μιά μέθη, κ' ἐνθουσιασμόν ἀκόμη, κοράλλια καί μαργαριτάρια καί ζαφείρια· μονάχα πού δέν ξέρω νά τά δώσω - ὄχι, τά δίνω· μονάχα πού δέν ξέρω ἄν μποροῦν νά τά πάρουν - πάντως ἐγώ τά δίνω. Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου… Μιά στιγμή, νά πάρω τή ζακέτα μου. Τοῦτο τόν ἄστατο καιρό, ὅσο νἆναι, πρέπει νά φυλαγόμαστε. Ἔχει ὑγρασία τά βράδια, καί τό φεγγάρι δέ σοῦ φαίνεται, ἀλήθεια, πώς ἐπιτείνει τήν ψύχρα; Ἄσε νά σοῦ κουμπώσω τό πουκάμισο - τί δυνατό τό στῆθος σου, - τί δυνατό φεγγάρι, - ἡ πολυθρόνα, λέω - κι ὅταν σηκώνω τό φλιτζάνι ἀπ' τό τραπέζι μένει ἀπό κάτω μιά τρύπα σιωπή, βάζω ἀμέσως τήν παλάμη μου ἐπάνω νά μήν κοιτάξω μέσα,- ἀφήνω πάλι τό φλιτζάνι στή θέση του· καί τό φεγγάρι μιά τρύπα στό κρανίο τοῦ κόσμου - μήν κοιτάξεις μέσα, εἶναι μιά δύναμη μαγνητική πού σέ τραβάει - μήν κοιτάξεις, μήν κοιτᾶχτε, ἀκοῦστε με πού σᾶς μιλάω - θά πέσετε μέσα. Τοῦτος ὁ ἴλιγγος ὡραῖος, ἀνάλαφρος θά πέσεις, - ἕνα μαρμάρινο πηγάδι τό φεγγάρι, ἴσκιοι σαλεύουν καί βουβά φτερά, μυστηριακές φωνές - δέν τίς ἀκοῦτε; Βαθύ-βαθύ τό πέσιμο, βαθύ-βαθύ τό ἀνέβασμα, τό ἀέρινο ἄγαλμα κρουστό μές στ' ἀνοιχτά φτερά του, βαθειά-βαθειά ἡ ἀμείλικτη εὐεργεσία τῆς σιωπῆς, - τρέμουσες φωταψίες τῆς ἄλλης ὄχθης, ὅπως ταλαντεύεσαι μές στό ἴδιο σου τό κύμα, ἀνάσα ὠκεανοῦ. Ὡραῖος, ἀνάλαφρος ὁ ἴλιγγος τοῦτος, - πρόσεξε, θά πέσεις. Μήν κοιτᾶς ἐμένα, ἐμένα ἡ θέση μου εἶναι τό ταλάντευμα - ὁ ἑξαίσιος ἴλιγγος. Ἔτσι κάθε ἀπόβραδο ἔχω λιγάκι πονοκέφαλο, κάτι ζαλάδες. Συχνά πετάγομαι στό φαρμακεῖο ἀπέναντι γιά καμμιάν ἀσπιρίνη, ἄλλοτε πάλι βαριέμαι καί μένω μέ τόν πονοκέφαλό μου ν' ἀκούω μές στούς τοίχους τόν κούφιο θόρυβο πού κάνουν οἱ σωλῆνες τοῦ νεροῦ, ἤ ψήνω ἕναν καφέ, καί, πάντα ἀφηρημένη, ξεχνιέμαι κ' ἑτοιμάζω δυό ποιός νά τόν πιεῖ τόν ἄλλον; - ἀστεῖο ἀλήθεια, τόν ἀφήνω στό περβάζι νά κρυώνει ἤ κάποτε πίνω καί τόν δεύτερο, κοιτάζοντας ἀπ' τό παράθυρο τόν πράσινο γλόμπο τοῦ φαρμακείου σάν τό πράσινο φῶς ἑνός ἀθόρυβου τραίνου πού ἔρχεται νά μέ πάρει μέ τά μαντίλια μου, τά στραβοπατημένα μου παπούτσια, τή μαύρη τσάντα μου, τά ποιήματά μου, χωρίς καθόλου βαλίτσες - τί νά τίς κάνεις; Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου. Ἄ, φεύγεις; Καληνύχτα. Ὄχι, δέ θἄρθω. Καληνύχτα. Ἐγώ θά βγῶ σέ λίγο. Εὐχαριστῶ. Γιατί, ἐπιτέλους, πρέπει νά βγῶ ἀπ' αὐτό τό τσακισμένο σπίτι. Πρέπει νά δῶ λιγάκι πολιτεία, - ὄχι, ὄχι τό φεγγάρι - τήν πολιτεία μέ τά ροζιασμένα χέρια της, τήν πολιτεία τοῦ μεροκάματου, τήν πολιτεία πού ὁρκίζεται στό ψωμί καί στή γροθιά της τήν πολιτεία πού ὅλους μᾶς ἀντέχει στή ράχη της μέ τίς μικρότητές μας, τίς κακίες, τίς ἔχτρες μας, μέ τίς φιλοδοξίες, τήν ἄγνοιά μας καί τά γερατειά μας, - ν' ἀκούσω τά μεγάλα βήματα τῆς πολιτείας, νά μήν ἀκούω πιά τά βήματά σου μήτε τά βήματα τοῦ Θεοῦ, μήτε καί τά δικά μου βήματα.Καληνύχτα. (Τό δωμάτιο σκοτεινιάζει. Φαίνεται πώς κάποιο σύννεφο θἄκρυψε τό φεγγάρι. Μονομιᾶς, σάν κάποιο χέρι νά δυνάμωσε τό ραδιόφωνο τοῦ γειτονικοῦ μπάρ, ἀκούστηκε μιά πολύ γνωστή μουσική φράση. Καί τότε κατάλαβα πώς ὅλη τούτη τή σκηνή τή συνόδευε χαμηλόφωνα ἡ «Σονάτα τοῦ Σεληνόφωτος», μόνο τό πρῶτο μέρος. Ὁ Νέος θά κατηφορίζει τώρα μ' ἕνα εἰρωνικό κ' ἴσως συμπονετικό χαμόγελο στά καλογραμμένα χείλη του καί μ' ἕνα συναίσθημα ἀπελευθέρωσης. Ὅταν θά φτάσει ἀκριβῶς στόν Ἅη-Νικόλα, πρίν κατέβει τή μαρμάρινη σκάλα, θά γελάσει, — ἕνα γέλιο δυνατό, ἀσυγκράτητο. Τό γέλιο του δέ θ' ἀκουστεῖ καθόλου ἀνάρμοστα κάτω ἀπ' τό φεγγάρι. Ἴσως τό μόνο ἀνάρμοστο νἆναι τό ὅτι δέν εἶναι καθόλου ἀνάρμοστο. Σέ λίγο ὁ Νέος θά σωπάσει, θά σοβαρευτεῖ καί θά πεῖ: «Ἡ παρακμή μιᾶς ἐποχῆς». Ἔτσι, ὁλότελα ἥσυχος πιά, θά ξεκουμπώσει πάλι τό πουκάμισό του καί θά τραβήξει τό δρόμο του. Ὅσο γιά τή γυναίκα μέ τά μαῦρα, δέν ξέρω ἄν βγῆκε τελικά ἀπ' τό σπίτι. Τό φεγγαρόφωτο λάμπει ξανά. Καί στίς γωνιές τοῦ δωματίου οἱ σκιές σφίγγονται ἀπό μιάν ἀβάσταχτη μετάνοια, σχεδόν ὀργή, ὄχι τόσο γιά τή ζωή, ὅσο γιά τήν ἄχρηστη ἐξομολόγηση. Ἀκοῦτε; Τό ραδιόφωνο συνεχίζει): Αθήνα, Ιούνιος 1956 | SUNATA Ô LUSTRU I LUNA Sirata i primavera. Stanza ranni di na casa vecchia. Na fimmina anziana, vistuta di niguru, parra cc’un picciottu. A luci un l’an’aḍḍumatu. Dê du finestri trasi un lustru i luna mplacabili. M’aviva scurdatu i diri c’a Fimmina Nigura pubblicò du o tri libbri di puisie nteressanti ccu pinsera i religiuni . Dunca a Fimmina Nigura parra ô Picciottu : Fammi veniri cu tia. Cchi luna stasira ! A luna je bona – un si vidi ca i me capiḍḍi anu janchiatu. A luna mî fa pariri arreri biunni. Un ti nn’adduni. Fammi veniri cu tia. Ccâ luna l’ummiri nâ casa parunu ranni, manu nvisibili ttisanu i tenni, un jiditu [1] jarnu scrivi ncap’û pruvulazzu dû pianuforti palori [2] scurdati – nî vogghiu sentiri. Zittiti. Fammi veniri cu tia tanticchia cchiù avanti ‘nzin’â finaita dâ fràbbica [3] i maduna ‘nzina unni a strata furrija e cumpari a citati d’aria e cimentu ‘llattata dû lustru i luna, nniffirenti e vacanti, nterra e ncelu, ca all’urtimu po cridiri ca ci si e nun ci si ca nun c’a statu mai, ca nun c’a statu u tempu ccu so sdirrupu [4]. Fammi veniri cu tia. N’assittamu tanticchia ncap’armacìa, nû poju arrifriscannuni ô ventu i primavera, forsi ni mmagginamu macari di vulari, picchì spissu, e priffina ora, sentu u scrusciu [5] dâ me vesta c’assimigghia a l’abbattitu di du ali forti, e cuannu ti nchiui ne stu scrusciu di vulari senti ca ti s’attisa u coḍḍu, i çianchi, a to carni, e accussì ncagghiatu [6] nê musculi dû ventu d’azzolu nî nerbi furzusi dâ’utizza, un ci fa nenti su parti o puru t’arricampi [7] e un ci fa nenti ca i me capiḍḍi sunu janchi (un je chissu ca mi fa piniari – mi fa piniari ca un si janchia macari u cori). Fammi veniri cu tia. U sacciu, ognunu camina sulu ammeri l’amuri, sulu ammeri a gloria e la morti. U sacciu. U tastai.[8] Un serbi a nenti. Fammi veniri cu tia. Sta casa ci ddimmuranu [9] i fantasima, m’assicuta veni a diri ca je nvicchiata assa’, i chiova si scucchianu [10] i quatri pari ca fanu cazzicatummula [11] i ntunaca si scrucchiulianu coti coti comu u cappeḍḍu do mortu tumma d’appizzarrobbi nô currituri scuru com’u nguant’i lana tumma dê jnocchia dû silenziu o comu na zagareḍḍ’ i luna tumma nâ purtruna sbicchiarrata.[12] Na vota jera giuvani puru iḍḍa – non a fotografia ca talii [13] e nun ti fa pirsuasu, parru da purtruna, duna tantu abbentu [14], ti ci putivi assittari ppi urati e cu l’occhi chiusi sunnari a tinchité na plaia vagnata e allisciata, lucenti pâ luna, cchiù lucenti dê me scarpi vecchi di peḍḍi lucida ca ogni misi portu nô ’llustraturi â cantunera cca, o puru di na vela d’un piscaturi ca cuḍḍa [15] nfunnu annacata [16] dô so çiatu, na vela triangulari com’un muccaturi[17] gnutticatu [18] i schimmeci [19] comu su nnavissi nent’i chiuiri o di càpiri [20] o di chi sbintuliari ppi salutu. Ebbi sempri u nolitu [21] dî muccaturi, nun ppi càpiri gnutticata quarchi cosa, certi simenze di çiuri o camumiḍḍa cogghiuti nâ campìa â ntrabbunuta [22], né ppi farici quattru gruppa com’a squazetta dô’pirai dâ frabbica nfacci o ppi sciucarimi l’occhi– a sarbai bona a vista; mai purtai ucchiali. Sulu cricchiu i muccaturi. Ora i gnutticu ‘n quattru, ottu, sidici, ppi teniri i jdita cchiffarati. E ora m’arricordu ca ju cadinzava accussì a musica quannu iva ô Cunservatoriu ccû fadali [23] blu, u collettu jancu e du trizzi biunni – 8, 16, 32, 64 – manu cu manu ccu n’amicuzza fattizza i pirsicu, tutta lustru e çiuri rosa, (m’â scusari ppi sti palori, nu malu abbitu),32,64, i me ginitura c’avevanu bona spiranza nô me ncegnu ppa musica. Dunca, dissi, a purtruna sfunnata, si vidunu i moḍḍi arrugginuti, a pagghia, pinsava di purtarila nô mobilieri ca appressu ma cu c’avi u tempu, a gana, i sordi – cchi cunzari ‘nprimisi?– pinsava di stinnicchiaric’n[24] linzolu – ma mi scantai [25] dô linzolu jancu cu stu lustru i luna. Cca s’assittaru cristiani c’assicutaru [26] fantasi’ ranni, com’a tia, e com’a mia dȗ restu, ca ora arripusanu suttaterra senz’acqua ni luna ca i po ncuitari. Fammi veniri cu tia. Stamu na rancata ‘ncim’â scalunata i marmu i S.Nicola, doppu tu scinni e ju tornu arreri ccȗ me çiancu mancu sutt’â calureḍḍa dâ strisciatina ca va e veni dâ to bunaca [27], corchi çiacca di lustru dê finistreḍḍi dô quarteri e stu çiatu janchizzu dâ luna ca pari na prucissioni di cigni d’argentu – un m’affruntu di sta frasa pirchì ju ne tanti nuttat’i primavera, na vota, discurriva ccu Diu, ca cumpariva n’un furriolu [28] i negghia e di gloria d’un lustru i luna comu chistu, e a tanti picciotti, macari cchiù beddi di tia, arrinunziai ppi iḍḍu, cunsumannumi accussì, janca e ncarpigghiabili [29] nô me luci jancu, nâ janchizza dô lustru i luna, avvampata dî taliati abbramat’ î l’omini e dî disi‘î carusi ncaḍḍati [30] , cuviata [31] dê beddi corpi affarati [32], di memmiri accippati nsignati a natari, a varchiari, â’tiletica, ô palluni (ca ju faciva finta d’un vidiri), di frunti, labbri, cuḍḍi, jnocchia, jdita e occhi petti, vrazza, cosci ( e ppi daveru un li vidiva) – u sa’, a li voti, ammirannu, ti scurdi di chiḍḍu c’ammiri, t’abbasta a’mmirazioni – Diu miu, cchi occhi chini di stiḍḍi, e mi prijava d’un triunfu di stiddi arrassati [33] Pirchì, cuviata accussì d’intra e di fora, nun mi ristava autra via ca jiri nsusu o jiri ngnusu [34]. No, nun abbasta. Fammi veniri cu tia. U sacciu c’orama’ s’a fattu tardu. Lassami, pirchì ppi tanti anni, jorna e notti e pumiriggi tinciuti di russu, aju rristatu sula, capizzuta [35], mmaculata e sula, priffina nô me lettu ranni mmaculata e sula, scrivennu puisie gluriusi ncap’i jnocchia di Diu, puisie ca ,tâ’ssicuru, restanu ntagghiati nô marmu ca un si sfarda [36] doppu a vita mia e a to, doppu assa’. Nun abbasta. Fammi veniri cu tia. Sta casa nun je cchiù ppi mia. Nun c’a fazzu cchiù a purtarimilla ncoḍḍu [37] a badari sempri a chistu e a chiḍḍu, a’ppuntiḍḍari u muru câ crirenza ranni a’ppuntiḍḍari a crirenza cȗ tavulu ntagghiatu antichizzu a’ppuntiḍḍari u tavulu cchî seggi [38] a’ppuntiḍḍari i seggi cchî manu a’ppuiari na spadda ô travu ca si nni calò E u pianoforti , chiusu com’un tabbutu [39] niguru. Un t’arrisichi a grapirlu. Dari accura sempri a chistu e a chiḍḍu ca’n si sdirrubbassi, a nun sdirrubbariti tu. Nun c’a fazzu. Fammi veniri cu tia. Sta casa, ccompuru tutt’ i so morti, nun ni voli sapir’i moriri S’a ntistatu a campari cchî so morti A campari dî so morti A campari dâ cirtizza dâ so morti Priffina a mintir’i so morti nî letti e gaseni [40] scancarati Fammi veniri cu tia. Cca, cuttuttu ca caminu adaciu nô çiatu dâ sira, cch’i tappini [41] o scausa quarchi cosa scrusci – si çiacca [42] un vitru o nu specchiu si sintunu passi – un sunu i mei. Fora, nâ strata, po essiri ca’n si sintunu sti passi – U pintimentu – diciunu– quaza [43] zoccul’i lignu – e si ti minti a taliari ne stu specchiu o ne chiḍḍu, darreri u pruvulazzu [44] e i çiacchi, vidi a to facci cchiù nfusca e liniata, a to facci: un ci dumannasti autru â vita ca di sarbarla sana e pura. L’orlo dȗ biccheri luci ô lustru i luna com’un rasolu tunnu – comu ccustarlu ê labbra ccuttutta sta siti ? Comu? U vidi ? Aju ancora gana di similitutini – m’a ristatu chissu, chissu mi cuita c’ancora ci sugnu. Fammi veniri cu tia. A li voti, quannu scura, aju a mprissioni ca fora dê finestri pass’abbanniaturi [45] ccâ so ursa pisanti ccȗ pilu chinu di bardani e spini isannu [46] pruvulazzu nâ strata dô quarteri na negghia sulitaria di pruvulazzu ca ncensa u ntrabbuniri e i picciriḍḍi turnaru â casa pâ cena e nni fanu nesciri cchiù ccuttuttu ca darrer’i mura nsirtanu [47] i passi dâ vecchia ursa – e l’ursa stanca camina tisa cȗ versu dâ so sulitudini, senza sapiri unni ni pirchì – je cchiù gravata, nun c’a fa cchiù a ballari ncapu i ciamp’i darria, un c’a fa’tteniri misa a birriola d’ippurru ppi far’addivertiri i picciriḍḍi, i sfacinnati, l’azzariati, voli sulamenti stinnicchiarisi nterra lassannusi scarpisari a panza, jucannu accussì u so urtimu tiatru, facennu abbidiri a so forza tirribbili d’arrefutarsi, a so ribbillioni a l‘interessi d’autri , a l‘aneḍḍa nê labbra, â nicissitati dî denti a so ribbillion’î ngustij [48] e â vita cc’allianza certa dâ morti – priffina di na morti lenta – a so ribbillioni pirsuasa â morti nsistennu a campari câ cuscenzia dâ vita ca si libbira dâ so servitù câ canuscenza e l’azioni. Ma cu po’ jucari nsin’all’urtimu stu jocu ? E l’ursa si susi [49] e camina Assuggittat’ô so lazzu, a l‘aneḍḍa, ê denti, arridennu cchî labbra struppiati [50] a li niculi dî picciriḍḍi beḍḍi e nnuccenti (beḍḍi propiu pirchì nnuccenti) E dicennu grazzi. Pirchì l’ursi sbicchiariati s’anu sulu nzignatu [51] a diri: grazzi, grazzi. Fammi veniri cu tia. Sta casa mi fa veniri l’accupu [52]. Anzi a cucina Je com’u funn’ȗ mari.I cuccumi appizzati luciunu Comu du occhi tunni di pisci ncredibili I piatti tampasianu [53] leggiuleggiu comu abbrumi Alichi e crocchiuli s’impidugghianu ne me capiḍḍi– n’arrinesciu cchiù a scucchiarili, n’arrinesciu cchiù a veniri a galla – a nguantera mi cadi dî manu senza scrusciu – m’assintumu [54] viju acchianari [55], acchianar’i mpuḍḍi dô me çiatu, circu di sbijarimi taliannuli e m’addumannu cch’avissi a diri unu ca talia di ncapu sti mpuḍḍi, fussi ca quarcunu sta annijannu o ca un summuzzaturi sta esplorann’u funn’ȗ mari ? E daveru , spessu appuru ḍḍa, nô funnu unni staiu annijannu, curaḍḍi e perni e tisor’i navi affunnati, ncontri mprovisi d’ajeri, di oj e dȗ futuru, quasi na cunfirma d’eternitati un cert’arrifriscu, un cert’accommodu di pirpituità, comu si dici, nu preiju, n’esartazioni, priffina n’entusiasmu curaḍḍi, perni e zaffiri; però un li sacciu arrijalari – no, i rijalu però un sacciu su iḍḍi sî ponu pigghiari – comjeghjé ju i rijalu Fammi veniri cu tia. Un momentu, pigghiu a magghia Cu stu tempu ca cangia, ppi nsina ca putemu, n’avemu a cuatilari. A sira je vagnatu, e a luna, un ti pari, daveru, ca ci minti a junta ô friscu? Accurdami d’abbuttunariti a cammisa – chi pettu forti ca c’ai – cchi luna forti a purtruna, dicu – e quannu isu a cicara dô tavulu di sutta resta un pirtusu [56] i silenziu, cci mintu subbitu a manu ppi nun taliari intra – arrisittu a cicara; macari a luna je un pirtusu nâ crozza [57] dô munnu nun ci taliari intra, je na forza magnetica c’attira – nun taliari, nun taliati, scutati chiḍḍu ca vi dicu ci tummati intra. Sta beḍḍa virtiggini, leggia – accura, cadi – je un puzzu i marmu a luna, s’arriminanu ummiri, ali muti, vuci mistiriusi – un li sintiti ? Funnuta je a caduta funnuta je a cchianata, a statua nni l’aria tisa tra i so ali japruti, funnuta a carità mplacabili dô silenziu – luci ccȗ trimulizzu nni l’autra marina mentri t’annachi na to stissa fileccia çiatu di l’oceanu. Leggia leggia, beḍḍa Sta virtiggini – accura ca tummi. Nun taliari a mia, u me locu je l’oscillazioni – a beḍḍa virtiggini. Accussì ogni sira mi fa mali a testa, mi furrija. Spissu vaiu na farmacia ca nfacci ppi quarch’aspirina, a li voti nunn’aju l’alica [58] e mi tegnu a ngusti’â testa a sentiri u scrusciu affucatu dî tub’î l’acqua intr’i mura, o mi fazz’un café; sempri sbijata e senza miruḍḍa [59], ni priparu du – cu su vivi u secunnu ? – comicu ppi daveru, u lassu davanti a finestra ppi rinfriscarisi A li voti mi vivu macari l’autru taliannu dâ finestr’a lampadina virdi dâ farmacia Com’a luci virdi d’un trenu mutu ca mi veni a pigghiari Cchî me muccaturi, i me scarpi sdillabbrati [60], a me bursa nigura, i me poesie Senza nuḍḍa valiggia – ppi farici cchi? Fammi veniri cu tia. Ah, ti ni sta jennu? Bona notti.No, nun vegnu. Bona notti. Sugnu ô nesciri. Grazzi. Pirchì all’urtimu aju a nesciri di sta casa ca s’allavanca [61]. aju a taliari na picca di citati – no, a luna no – a citati cchî so manu caḍḍusi, a citati dâ paia dâ jurnata, a citati ca jura pȗ pani e pȗ pugnu, a citati ca ni teni tutti ncap’î spaḍḍi cchî nostri miserij, tinturij, nnimicizij, cchî nostri brami, a nostra gnuranza e vicchiaia, aju a sentiri i passi ranni dâ citati ppi nun sentiri cchiù i to passi né i passi di Diu né i me passi. Bona notti. (A stanza si fa scura. Si vidi ca na nivula a’ccupunatu [62] a luna.Tutt’a na vota, comu si quarcunu avissi fattu cchiu forti a radiu dô bar appressu, si senti un morsu i musica canusciutu assa’. Allura m’addunai ca tutta sta scena aviva statu accumpagnata adasciu dâ Sunata ô lustru i luna, sulu a prima parti. Ora u Picciottu capaci ca sta scinnennu cu na risateḍḍa , po essiri puru di pena, menz’i labbra fini, e cc’un sensu di libbirazioni. Quannu agghica [63] a S.Nicola, prima di scinniri a scala i marmu, ridi – na risata forti, scattanti. A so risata nun si prisenta ppi nenti mala misa sutt’a luna. Forsi l’unica cosa mala misa je can un c’è nenti di malu misu. Appressu u Picciottu si zitti, si fa seriu e dici: “Decadinza di n’ebbica”.[64] Accussì, orama’ tuttu cuitu, si sbuttuna n’autra vota a cammisa e si nni va ppâ so strata. Ammeci a Fimmina Nigura un sacciu su all’urtimu niscì dâ casa. U lustru i luna ancora luci. E nn’agnuna dâ stanza l’ummiri si strinciunu pp’un dispiaciri ca scatta, quasi na raggia , nun tantu ppâ vita ma ppâ cunfissioni inutili. U sintiti? A radio continua) Atini, Giugnu 1956 |
[2] Metatesi reciproca: da paroli a palori
[3] Metatesi semplice : da fabbrica a frabbica
[4] Dal latino de+ rupem, il termine è figurato per esprimere la sensazione negativa del precipitare verso il basso
[5] dallo spagnolo crujido / scricchiolio
[6] dal francese encager / mettere in gabbia
[7] in occitano (es. Nizza, S.Remo) se aricampà< /em> / arrivare, riadunarsi , dal latino campum
[8] dal latino medievale taxitare / tasteggiare. Principalmente assaggiare ma anche provare
[9] dal francese demeurer
[10] scucchiari: staccare, disaccoppiare dal latino copula
[11] da cozzo/capo + tummari / cadere dal francese tomber
[12] probabilmente per metatesi dal greco ῥακώδης / lacero e prefisso svi
[13] dallo spagnolo atalayar / scrutare, vigilare,a sua volta dall’arabo taliea / طليعة / vedetta, avanguardia
[14] dal latino adventus / arrivo indica il riposo, la pausa, la quiete
[15] scomparire,andare sotto l’orizzonte dal latino collem
[16] dal greco νάκος / vello di pecora da cui naca per indicare la culla e annacari / cullare, dondolare
[17] dal catalano mocador
[18] dal latino medievale induplare / piegare , rimboccare l’orlo di un tessuto
[19] derivazione da una delle pochissime reminiscenze gotiche, slimbs / sghembo,obliquo , anche in italiano “sghimbescio”
[20] dal latino capere / contenere
[21] dal latino nolitum , qui per “capriccio”
[22] stessa radice di “trubbulu”, dal latino turbare. Si riferisce alle condizioni di luce critica del vespro.
[23] una delle tante reminiscenze occitano-catalane, qui faudal, fardal per grembiule
[24] dal latino medievale ex+ tendiculare per distendere
[25] dal latino explantare
[26] dal latino ad secutare per inseguire
[27] qualcuno ritiene derivi dall’arabo al baniqah, che però indica un copricapo. Più probabile che derivi dal greco νάκος / vello di pecora dato che era l’indumento usato dalla gente di campagna.
[28] mantello, da furriari / girare,far ruotare. Etimo : πείρω / infilare, configgere; stessa radice delle voci lombarde pirlare, pirla e del francese medievale pirouelle per trottola
[29] che non si può afferrare, stringere, dal latino carpere. Non è frequente.
[30] Ipallage. Nel testo greco δισταχτικήν ἔκσταση τῶν ἐφήβων / estasi incerta degli adolescenti. Si è ritenuto che sia più spendibile in siciliano l’omissione dell’ipallage
[31] circuita , da cuviari / insidiare , fare la posta
[32] abbronzato da fara / fiamma, calore
[33] arrassari: allontanare, tenere discosto. Etimo incerto: arabo ‘arraḍa o francese arracher
[34] dal latino medievale jusum
[35] dal latino caput, mediato dal castigliano cabezota / caparbia
[36] sfardari / consumare usando, logorare. Dal gotico falda / piega
[37] addosso, dal latino medievale in collum
[38] sedie dal francesesiège e dal latino medievale seda(m) [39] bara, dall’arabo tabut / تابوت
[40] anche gazzani, per armadio a muro, mensole dall’arabo khizana / خزانة
[41] pantofole, metatesi dal provenzale patin / calzature piane
[42] çiacca/ jacca / sciacca indica la crepa o la fessura. Dall’arabo al šaqq / الشق. La radice š-q-q nelle lingue semitiche connota concetti di divisione, frattura,fenditura etc.
[43] propriamente calzare, indossare, dal latino medievale calcea(m), da cui il siciliano causi e causette / calzoni e calzette
[44] dal latino pulvere(m)
[45] dal proto-norreno benda e proto-germanico bandwijaną per “indicare, fare degno” confluiti nel latino medievale “banniri”e quindi bando e banditore / abbanniaturi
[46] isari sta per sollevare,alzare, dallo spagnolo izar e dal tedesco medio-basso hissen
[47] nzirtari per indovinare deriva dal castigliano antico e dal catalano encertar
[48] dolori, angustie, stato di privazione, dal latino angustia
[49] susirisi per alzarsi, dal latino susum
[50] struppiatu per malconcio da struppiari, malmenare, far male fisico dal Proto-Indo-Europeo strebʰ e dal greco strefo /στρέφω che voleva dire “rivoltare, storcere, slogare, torturare”
[51] nzignarsi sta per apprendere. Forse rivela una antica tendenza ,per necessità,all’autoapprendimento.
[52] oppressione, angoscia, dal latino cupu(m)
[53] tampasiari indica uno stato di leggerezza,il perder tempo, ciondolare.Non ho trovato indicazioni tra gli esperti; a mio avviso, viene dal castigliano tambalearse / traballare, vacillare
[54] assintumarisi per perdere forze, i sensi,accasciarsi, dal greco σημ + πίπτω / cadere
[55] salire, dal latino medievale ad planare
[56] buco dal latino volgare pertusium
[57] teschio, crozza forse viene dal greco κάρηνον / testa più che da κρανίον / cranio ( è una mia supposizione)
[58] voglia, motivazione, dal greco ἄλκη
[59] midollo
[60] sdillabratu vale deformato, rovinato dal francese délabré e dall’occitano deslabrar
[61] allavancari sta per cadere rovinosamente, dal provenzale lavanca / dirupo e francese lavanche / valanga
[62] coprire da ncapu /sopra
[63] agghicari significa giungere dallo spagnolo llegar
[64] epoca
Note bibliografiche
Chi volesse curiosare tra cenni di storia della formazione del siciliano, fonetica, grammatica può trovare qualcosa di interessante nei seguenti siti e monografie.
Per approfondimenti più impegnativi si segnalano i testi di Gerhard Rohlfs, insigne filologo e glottologo , di Giorgio Piccitto e AA.VV. in “Lingue e culture in Sicilia” a cura del Centro di Studi Filologici e Linguistici siciliani.
Il dialetto siciliano: uso e aspetti sociolinguistici
La Lingua Siciliana Tra Passato e Futuro
Grammatica sistematica della lingua siciliana
Fonetica
Normalizzazione ortografica della lingua siciliana
Dialetto letterario e dialetto "destrutturato". La canzone dialettale siciliana tra ideologia e "nuovi usi"