Lingua   

Sa Mundana commedia

Salvatore Poddighe
Lingua: Sardo


Lista delle versioni e commenti


Ti può interessare anche...

Buggerru
(Paolo Pulina)
Siglo Veinte
(Jesús Durán)
Mario Lupo
(Gek)


[1917-22]
Versi di Salvatore Poddighe (1871-1938), originario di Dualchi, Nuoro, poeta, minatore ed emigrante.
Un breve estratto degli oltre 1.800 versi di cui si compone questo poema è stato messo in musica dai Têtes de Bois nel loro disco intitolato “Avanti Pop” del 2007. La traccia conserva il titolo originale.



Salvatore Poddighe fu minatore ed emigrante (trascorse un breve periodo a Torino prima di far ritorno in Sardegna) e come poeta fu inevitabilmente indotto a raccontare della profonda ingiustizia sociale che affliggeva la sua terra.



Dopo l’eccidio di Buggerru, Iglesiente, del 4 settembre 1904 – quando l’esercito sparò sui minatori in sciopero, uccidendone quattro – dopo le rivolte del 1916 ed il rapido strutturarsi di un movimento sindacale, anche Poddighe, come molti suoi conterranei, abbracciò gli ideali socialisti e libertari, quando questo significava essere bollati come anarco-insurrezionalisti. Il poema in tre parti “Sa Mundana commedia”, lunghissima denuncia dello sfruttamento delle masse lavoratrici ad opera dei padroni, con il fondamentale apporto della Chiesa, impegnò Poddighe per cinque anni. Venne poi pubblicato nel 1924 in pochissime copie e dopo poco fatto togliere dalla circolazione per intervento contemporaneo della censura ecclesiastica e del regime fascista.

Il grande sforzo creativo di Poddighe s’infranse contro la censura decretata proprio dai bersagli della sua invettiva. Scomparsi molti dei suoi amici, caduto in profonda depressione per via del trattamento riservatogli dai suoi nemici, Poddighe si uccise il 14 novembre del 1938.

Poeta autodidatta. Nato a Sassari da genitori dualchesi il 6 gennaio 1871, fece ritorno nel paese di origine solo dopo poche settimane di vita. A Dualchi visse fino ai diciotto anni e da qui, attratto dalle possibilità di trovare lavoro nelle miniere dell'Iglesiente, si trasferì ad Iglesias dove lavorò come minatore nei pozzi di Monteponi e San Giovanni.
Dopo un breve soggiorno, ancora da emigrante, a Torino fece rientro ad Iglesias dove nel frattempo si era unito in matrimonio con Maria Zuddas di Sardara da cui ebbe sei figli.
A Iglesias Poddighe conobbe altri poeti con i quali si incontrava la sera nelle bettole per improvvisare. Sono Sebastiano Moretti di Tresnuraghes, Pietro Caria di Macomer, Antonio Bachisio Denti di Ottana. I loro versi “Contra a s'isfruttadore” sono ancora vivi nella memoria di molti.
Poddighe è influenzato dal pensiero anarchico e socialista. Le sue convinzioni politiche sono radicali, fuori dagli schemi, con una decisa propensione alla giustizia sociale. La durezza della miniera, il malessere, le vite sradicate dalle campagne.
E poi la rivolta, i morti di Buggerru del 1904, la sindacalizzazione, hanno forgiato il carattere del poeta che nel frattempo non aveva mai smesso di leggere. Nei villaggi minerari i libri non erano sicuramente diffusissimi, ma non si può escludere che Salvatore abbia conosciuto i classici del pensiero politico anche durante la permanenza a Torino dal 1910.
L'opera che gli diede fama in tutta l'isola e a cui è legata universalmente il suo nome è “Sa Mundana cummedia”. Opera che però creò non pochi problemi al suo autore. Sa mondana commedia è infatti un’opera di forte denuncia sociale dello sfruttamento del povero e in cui non manca un acceso anticlericalismo.
L’argomento è chiaramente dichiarato dall’autore nelle prime ottave dell’opera: l’origine della ricchezza e della povertà, che per Poddighe non sono decreti divini ma unicamente conseguenze dell’ingiusta divisione dei beni che ha sostituito la proprietà comune. («Totu dipendet dae sa faccenda / de non esser comune sa sienda»). A mantenere questo stato di cose contribuisce la religione, considerata oppio dei popoli da questo poeta scomodo e sfortunato.
Sa mundana commedia (57 ottave nella prima parte, 83 nella seconda, 91 nella terza: 1848 versi in tutto) fu pubblicata a spezzoni. Le tre parti dell'opera videro la luce tra il '17 e il '22 e furono pubblicate insieme per la prima volta nel '24 dalla tipografia Varsi di Iglesias in ben 3500 copie. Nello stesso anno il Concilio dei vescovi sardi aveva vietato ai poeti estemporanei di trattare argomenti di dottrina ecclesiastica. E in un crescendo di multe e divieti, Chiesa e fascisti erano riusciti a bandire le gale poetiche dal '32 al '37. L’opera ebbe un’immensa fortuna e diffusione in tutta l’isola tanto da essere unanimemente riconosciuta da alcuni come una autentico capolavoro e altri come opera blasfema da criticare aspramente (famosa la polemica con Salvator Angelo Vidili di Aidomaggiore, che fece uscire una Critica a sa Mundana Cummedia, che Poddighe contestò in un’altrettanto famosa Risposta).
Ma l’ostacolo maggiore venne dall’autorità di polizia. Il 4 novembre 1935 il questore di Cagliari Laudadio vietava la diffusione del poemetto «perché incita all’odio di classe e al vilipendio della religione e dei suoi ministri», dando «disposizione al commissario di Iglesias perché sequestrasse tutte le copie ancora in vendita e perché trasmettesse in visione tutti gli altri opuscoli di produzione di Poddighe».
Salvatore Poddighe soffrì profondamente per questo ignobile atto di censura, cadde in una forte depressione e morì suicida ad Iglesias il 14 novembre 1938.
Dal punto di vista «estetico», l’opera di Salvatore Poddighe alterna momenti felici a cadute di ritmo e di linguaggio, soprattutto per gli italianismi e la contaminatio del lessico campidanese nel «volgare illustre» scelto per il canto.
L’edizione ritenuta più esauriente è quella curata da Giampaolo Mura (Editrice Sarda Artigiana, Cagliari, 1980), l’unica che abbia alla base uno studio serio e approfondito che abbiamo inserito integralmente nella nostra biblioteca.
(Scheda tratta da Ichnussa
Prima Parte

1.
De Dante su poeta de Toscana,
sa Divina Cummedia leggimos;
e noi sardos prite non faghimos
un'attera Cummedia mundana?
pro dare lughe a sa zente isolana
sos chi s'estru poeticu tenimos,
pro chi non bastat sa Divina sola
a sa Sardigna nostra a dare iscola.

2.
Dante, de una mente illustre e digna,
tra sos poetas hat sa prima sedia;
in versos hat descrittu una Cummedia;
contra a sa setta perfida maligna,
e nois cantadores de Sardigna
nos istamos a morrer de inedia?
no, no, frades, bintramos tottu in giostra,
a fagher puru sa partida nostra.

3.
Est beru chi fit Dante Alighieri,
de sentimentos fìeros, gagliardos,
e noi semus che fizos bastardos
contra de issu in tale mestieri.
Poi, chi balet unu furisteri,
naran a dicciu, prus de deghe Sardos,
ma tottu custu ispaventu e paura,
non faghet a sos donos de natura.

4.
Dante, hat cantadu cun ingegnu ed arte,
ca fit in poesia meda esattu;
hat fattu tantu sì, ma no hat fattu
nudda de prus che i sa sua parte,
tra sos poetas fit su grande Marte,
lu bidimos de s'opera in dogn'attu
e già ch'issu l'hat fatta, naro a bois,
sa parte sua, toccat como a nois.

5.
No isco bonu s'a cantare hap'essere,
pro ch'hapo sentimentos pagu espertos,
e istruidu non seo che certos
chi piùs bellos versos ischin tessere.
Intantu provo, si b'hapo a resessere
solu cun donos de natura offertos,
senza istruzione, e senza istoria
chi aggiuet sa debile memoria.

6.
Su tema ch'hapo in conseguenzia,
de risolvere deo, a dogni frade;
est, s'andamentu de s'umanidade
da cand'in terra hat happidu esistenzia.
Origine fundamentu e dipendenzia
de sa ricchesa e de sa povertade,
pro chi medas ancora no han cumpresu,
poveru e riccu coment'est dippesu.

7.
Ministros de su religiosu impreu,
a crere a sos populos han dadu;
chi chie est in su mundu isfortunadu
est, chi fortuna non l'hat dadu Deu,
su chi non creo giustu a parrer meu
ch'i Deus si siat mai interessadu,
de dar'a chie su male, a chi' su bene
comente oe, sos bigottos crene.

8.
Deus che sapiente e bonu mastru,
send'unu babbu giustu imparziale;
hat dadu a tottu diritt'uguale
no hat fatt'unu fizu, unu fizastru,
no est pro naschere in bonu o mal’astru
s'istamos chie bene, e chie male,
tottu dippendet dae sa faccenda
de non esser comune sa sienda.

9.
Pro dare a s'impostura unu rimproveru,
presento 'e sa Cummedia su prim'attu;
solu pro narrer s'est, Deus ch'hat fattu
in su mundu su riccu e i su poveru.
Tue Musa ch'in me, faghes riccoveru
risolve nende cun mettodu esattu,
Deus hat fatt'ogni bene comunu,
però, riccu ne poveru a nessunu.

10.
Tottu sa razza umana senza erranzia,
si dipesa est d'una sola famiglia;
duncas; no est nessuna meraviglia
s'aian dogni cosa in comunanzia,,
no esistiat tando padronanzia
e ne mancu discordia ne puntiglia,
comente fin sos benes de cumone
andàna a tribagliare in unione.

11.
De comente sa zente aumentiat,
e s'est tottu sa terra populada;
in dogni bidda cittade o burgada
su bene comunale tottu fìat.
Part’e dirittu dognunu teniat
comente de bessidas e d'intrada,
fit in comunu patimentu e gosu
e nessunu non fit necessitosu.

12.
Comunale tenian terra e fruttu,
bestiamene e cantu s'est connottu
su viver necessariu aian tottu
de vegetales e dogni produttu.
Non fit nessunu padronu assoluttu,
dogni frade a su frade istàt devottu,
e cun tale sistema beneficu
non fit nessunu povero ne riccu.

13.
Ma dogni tempus benit pro passare
regnat s'amore e i s'ingratitudine;
si cambiat sistema e abitudine
sos tempos fattos sun pro cambiare.
Cun su tempus s'est bida diventare
sa fratellanza in ischiavitudine,
e tottu cuddu bene comunariu
est poi diventadu propietariu

14.
Cun su tempus naschida est s'avarizia,
in su mundu s'orgogliu e i su fele;
su primu fit Cainu contr'Abele,
prepotenzia usare e ingiustizia;
poi de nobilesa e de pigrizia
s'avaru d'esser amigu fìdele,
dae Cainu sa crudelidade
istesit post'in usu dogn'edade.

15.
S'est bidu poi s'omine non bonu,
cun trassas, cun astuzias e affrontos;
intimidire sos omines tontos
cun ispaventos e superbu tonu,
pro dominare issu che padronu
si los hat resos dociles e prontos,
a lu servire, gai est chi s'astutu
leadu hat su cumandu assolutu.

16.
A su mandrone fit sistema duru,
istare in fratellanza e unione;
previa chi s'aradu, su marrone,
toccat a manizare a issu puru.
E pro esser felice in su venturu
tempus s'est postu in possessione
de sos terrinos, pro non tribagliare
ch'est prus arte leggera a cumandare.

17.
Sos oziosos e malintragnados,
o furcajolos comente los giamene;
de terrinu comunu e bestiamene
si sun antigamente appropiados.
Issos tando sun riccos diventados
a sos tontos lassadu hana su famene,
e dae tando su mundu formadu
de poveros e riccos est'istadu.

18.
Tottus cuddos chi s'hana impadronidu,
antigamente su bene fraternu;
de su mundu leadu han su guvernu
e i sa frattellanza han abolidu.
Unu de issos re l'hana eleggidu
pro haer su dominiu in eternu,
e sutta custos tottu omines bravos
sos tontos sun restados ischiavos.

19.
Da' custos bonos e fieros Martes,
sos populos istesini obbligados;
send'ischiavos e umiliados
a tribagliare de tottu sas artes,
e divisos los hana in duas partes
una bracciantes e una soldados,
pro defender su regnu e i su tronu
e suggettare su malu a su bonu.

20.
Pro disciplina contra a sas chimeras,
de su populu ischiavu reduidu;
han puru antigamente costruidu
sos regnantes, presones e galeras.
Regulamentos e legges severas
pro sos ribelles hana istituidu;
e dogni pegus de s'umanu gregge
han suggettadu cunformas sa legge.

21.
Cuddos chi de prus grand'estensiones
de terrinos si sunu impossessados;
cun su tempus, si sunu nomenados
contes, ducas, marchesis e barones;
e distintos si sun menzus persones
de cuddos chi sun poveros restados,
gai s'astutu bennid'est civile
e i su tontu rusticcone e vile!

22.
Istituidu han omines fattores,
pro dirigentes de sos lavorantes,
Centuriones pro sos militantes
cun distintivos grados superiores.
De milites massajos e pastores,
custos fattesin de rappresentantes,
eseguinde ordines e doveres
giust'a sa volontade de sos meres.

23.
Ecco comente tra sa razza umana,
sos furbos su dominiu han leadu;
e cun barbaridade han guvernadu
a cantu sas istorias mi nàna.
Bendiana sa zente e comporana
a us'e bestiamene domadu
e da sos populos tottu sun istados
timidos, e che deos adorados.

24.
Tando est chi parziales sun bennidos
delizias mundanas e dolores.
E poveros da' s' epoca e segnores
in su mundu si sun distinguidos.
Ecco s' origine de duos partidos
meres de cumandare e servidores,
e dae tando chie arat e zappat,
e chie senza sudore pane pappat.

25.
Torramos como a Deu onnipotente,
comente oe cret calch'unu maccu.
chi s'est de su terrestre impossesadu,
siat fattu da' issu veramente.
Non Deus, ma s'astutu a s'innocente
hat obbligad'a fagher su teraccu.
E i s'astutu bennidu est servidu
cando su tontu s'est sottomittidu.

26.
Deus a nemos dadu hat martirizos,
e a nessunu sa felicidade;
e no hat fattu parzialidade
sende nois de issu tottu fìzos.
Est ingannu ‘e su mundu art'e manizos,
s'a chie est riccu e chie in povertade,
Deus lassadu hat sa terra comuna
e pro tottu uguale sa fortuna.

27.
Podimos sas delizias antigas,
nois cherinde, in su mundu gosare?
bastat però in comunu lassare
terrinos e produttos e fatigas.
Usende su sistema 'e sas fromigas,
vivende in fratellanza tott'impare,
e s'hamos in comunu ogni materia
nessun est riccu e nessunu in miseria.

28.
S'esserat d'esser in d'ogni paisu
fruttos e territoriu in comunu;
de s'arte sua tribagliare ognunu
su produttu tra tottu esser divisu.
Faghimis una vida 'e Paradisu
senz'essere isfruttados dae nessunu;
dimis esser felices e cuntentos
tottu, de grazias e de alimentos.

29.
S'antigu paradisu Eden terreste,
ch'han sos furbos istoricos giamadu,
certu chi cuddu tempus fortunadu
de sos benes comunes istad'este.
Inue naran su Deus celeste
ch'Adam'ed Eva aiat colloccadu;
ma sa giusta e sincera veridade
est, su prinzipiu 'e s'umanidade.

30.
Su Serpente malignu ingannadore
ch'hat s'antiga innocenzia tentadu,
chie creides chi siat istadu
custu vile demoniu seduttore?
iss'est s'omine avaru usurpadore
chi s'est de su terrestre impossesadu,
e lassad'hat sos tontos pro disgrazia
ispozados de bene, e d'ogni grazia.

31.
E si da calchi furbu o ignorante
no est su narrer meu applaudidu,
mi lu fettat toccare cun su didu
su chi cret prus demoniu devastante.
Deo piùs de s'omine birbante
serpente ne demoniu hapo idu,
in su mundu capace a fagher male,
e custu est su demoniu infernale.

32.
Naran pro serpentina tentazione,
Adam' ed Eva esser ruttu in peccadu;
e su peccadu chi siat istadu
de matrimoniu sa congiunzione
e ch' in su mundu pro tale cagione,
s'est su bene e su male originadu,
degai hat dadu a crere s'impostura
pro occultare ch'istada est s'usura.

33.
Si sa congiunzione vietada,
fit de su matrimoniu comente
sa terra d'animales e de zente
podiat mai benner populada?
o infame impostura! retirada
faghe dae su coro e da sa mente,
ca sena matrimoniu ista certa
de viventes sa terra fit deserta.

34.
Si fit su matrimoniu unu reattu,
Deus "creschide e multiplicade"
nadu no iat a s’umanidade
ne omine ne femina iat fattu:
ma ca fit necessariu tal'attu
est ch'issu hat permitidu s'unidade
pro ch'esserat su mundu populadu
e s'est utile, certu no est peccadu.

35.
Veramente sa frutta proibida,
chi Deus de toccare non cheriat,
atera cosa esser non podiat
si no sa terra arbur'e sa vida.
Sende comune senza dividida
custa, pro tottus grazias daiat,
non lassende sa terra comunale
nde naschiat su bene e i su male.

36.
Fit su bene comunu eternu e sumu
su proibidu simbolicu fruttu
ma si calch'unu padronu assoluttu
s'esseret post'in su terrestre pumu
andàna sas delizias in fumu
e in peccadu s'omine fit ruttu;
ca da su paradisu fora essiat
cuddu chi possidenzia non teniat.

37.
Fit dada 'e Deus sa permissione,
de sa terra ogni fruttu 'e mandigare;
e i s'umanidade de istare
totu in fratellanza e unione.
Ma fatt'haiat proibizione
de sos terrinos a s'impossessare,
ca bene ischiat chi cun su possessu
beniat s'avarizia e s'interessu.

38.
Culpa de s'usurariu demoniu,
su poveru est de grazias ispozadu;
non pro ch'hapat cumittidu peccadu,
unidu a sa cumpagna in matrimoniu,
ma pro l'haer dirittu e patrimoniu
su malaittu serpente usurpadu,
ed est restadu senza nd'haer culpa
che ossu rosigadu senza pulpa.

39.
Ma furbamente s'omine impostore
a su tontu sa frase hat coloridu.
e narat, chi su fruttu proibidu,
est s'attu congiuntivu de s'amore:
e i su mundu esser ruttu in errore .
ch'Adamu a Deus hat disubididu;
e Deus pro dispettu de improvisu,
l'hat iscacciadu da su paradisu.

40.
Ma si tale impostura esserat vera,
da' su giardinu terrestre iscacciados
tottu sos prinzipales fin istados
pro sa libidinosa violera.
De Adamu in sa propria manera
dian esser de grazias ispozados,
invece custos, giardinos e'fruttos
possedin e in peccadu ... no sunt ruttos.

41.
S'impostura ad intender puru hat dadu
chi pro tale peccadu tantu forte,
est intrada in dominiu sa morte
e a morrer sa zente hat cominzadu;
da cando Adamu est ruttu in peccadu,
mentres chi prima tenian sa sorte
d'esser tottu che Deos immortales
tant'omines coment'e animales.

42.
Dèo non naro chi faula siat
cantu nat s'impostora propaganda,
però fagher cheria una dimanda
chi si mai nessunu no moriat,.
comente in terra sa zente cappiat?
devia benner certu a dogni banda
tottu su mundu interu, senza iscampu,
prenu de zente che s'erba in su campu.

43.
Deus Adamu chi deviat morrer
su die chi su fruttu eret toccadu,
nos narat s'iscrittura, chi l’hat nadu;
ma sa morte ch'hat devidu proporrer
lu podimos cumprender e supporrer
moriat d’essere in felice istadu,
e mandigaiat su pane cun pena
andende a tribagliare a terra anzena.

44.
Da cuss'epoca senza propriedade
in su mundu est sa povera zenia,
e fina a cando naschet su Messia,
ch'est, s'unione tra s'umanidade,
non det gosare prus felicidade
giustu comente nàt sa profezia,
naschidu su Messia de protesta
a su serpente ischiacciat sa testa.

45.
Narat chi Deus unu Cherubinu
ponzesit in giardinu cun s'ispada,
pro ch'esserat sa frutta rispettada
da cuddu poveru Adamu mischinu!
de modu chi in su terrestre giardino
non tenzerat prus drittu de intrada;
e si'a prepotenzia b'intraiat
s'Anghelu cun s'ispada lu punghiat.

46.
Gasi in su mundu sos Deos novellos
comente da' s'antigu l'han connottu,
una legione formadu s'an tottu
d'anghelos cherubinos barracellos;
e terrinos, palazzos e castellos
custodiat s'agelicu cumplottu,
si calch'Adamu, chi ladru si narat
andat e fura. s'anghelu l'isparat!

47.
Naran chi Deus, culpa 'e sos peccados,
mandesit in sa terra temporales:
e de su mundu tottu sos mortales
restesin in sas abbas annegados,
e ch'intro s'arca si sunu salvados
solu Noè, cun fizos e animales:
e fattu hat des sos malos isterminiu
a sos bonos pro dare su dominiu.

48.
Ma it'est in veridica materia,
de Noè, sa grand'arca salvatrice?
fit su vile sistema usurpatrice
chi cun sa sua infame cattiveria,
mandadu hat su deluviu de miseria
supra sa zente povera infelice,
e salvados si sun certu sos bonos ...
chi de su mundu benzesin padronos.

49.
Ecco comente in su mundu est bennidu
s'origine de su bene e de su male:
sa disfatta 'e su bene comunale
istesit su peccadu cumittidu.
E su s'haer sa terra impadronidu
intesit su diluviu universale,
e su nou sistema, su monarca
certu de salvamentu istesit s'arca.

50.
Sos ch'intro s'Arca hana fattu dimora
si sun da' sas miserias salvados,
e contàna chi mortos sun istados
sos chi de s'arca restados sun fora;
ca senza possidenzia sun ancóra
poveros tottus e disisperados,
e morin in mesu s’inundazione
de povertade e disperazione.

51.
Pustis ch'est su deluviu cessadu
de sa facenda usurpante demonia,
leggimos chi sa turre 'e Babilonia
han sos omines furbos fraigadu,
pro paura ch'appende aquistadu
già sa mundana suprema Egemònia,
da su podere no pottan crollare
beninde su diluviu a torrare.

52.
A cantu nàt s'istoria sagrada,
e diversas ancora opiniones,
nach'istesit de pedras e mattones
sa turre de Babele fraigada.
Pro me naro chi fìt edificada
de Barones, de principes, de Contes
de Ducas, Cavalieris e marchesis
in tottu sas cittades e paesis.

53.
Sa turre de Babele senza farta,
devet bene comprender dogni umanu,
chi no est unu fabbricu de manu
de comente sa oghe s'est isparta;
ma cudda turre politica e arta
de antigu dominiu sovranu,
custruida cun arte, e cun ingegnu
sa ch'est óe, esistente in dogni regnu.

54.
Ecco comente in su globo terrestre,
giamadu paradisu deliziosu,
su serpente malignu insidiosu
de dogni bene impadronidu s'este.
E de su proletariu pro peste
hat puru su dominiu poderosu
e cheret ubbididu si cumandat,
e guai de cuddu chi no andat!!

55.
Unu guvernu devet dominare
pro non succeder ne briga ne gherra,
ma fattigas e fruttos de sa terra
devian esser in comun'e pare:
no una parte sola profittare
e s'ater' haer de pane una perra,
si su bene comune s'est connòttu
devimis tribagliare e goder tottu.

56.
S'est de tottu su Sole e i sa Luna
e s'aria de tottu a respirare,
si de nascher'e morrer ugualare
cherfidu hat sa natura, sa fortuna,
prite sa terra sienda comuna
de nois tottu non podet istare?
Subra custu su drittu de giustizia
mancat, proite? Culpa 'e s'avarizia.

57.
Intes'hazis comente hat caminadu
s'umanidade de su mundu intreu?
cumpres'hazis chi culpa no nd'hat Deu
si chie est riccu e chie isfortunadu?
ben'hapo custos versos dedicadu
pro chi cumprendat s'omine babbeu,
si chie est riccu e chie mendicante
est causa de s'omine birbante.


Seconda Parte

1.
S'istoria legginde a pramu a pramu,
dae Adamu finas a Noè
no esistiat moneda ne Rè,
send'in vida su patriarca Abramu:
de sa.moneda esistidu est su ramu
lu narat in sa Genesi Mosè,
ma post'in cursu e perfezionada
da su re Cinesu Fu, est istada.

2.
De s'avarizia s'origin' infame
sa moneda nat ch'est sa zente dotta:
sa prima istesit fatta 'e terra cotta
sa segunda de pedde o de corame
poi de ferru, de prumu e de rame
cun su tempus andende s' èst connotta
e in fine de carta oro e prata
e de nicchel 'e brunzu istesit fatta.

3.
In possessu de sos avaros mannos
sa moneda est da epoca lontana,
prima d'esister s'Era Cristiana
dua mizza e già settighentos annos.
Non fin tantu in su mundu sos ingannos
Cando moneda no nde manizzàna.
Da cand'istada est sa moneda in usu
creschidu est s'ingannu prus e prusu.

4.
Cando moneda non s'agataiat
in cale modu si cummerziada?
Beniat pari pari iscambiada
sa merce chi dognunu produiat.
A su poveru chi trabagliaiat
comente tando su riccu pagada?
No mancat no, de lu rettribuire
in cosas de pappare e de bestire.

5.
In cussu tempus antigu e inopiu
senza moneda viviant l'ischimos:
oe chi sa moneda nois tenimos
forzis proffittu nd'hamos a su dopiu?
Paret a mie ch'istamos su propiu
e dae s'usu antigu no transimos;
ca sa moneda andamos a gastare
in bistimentu e in cosa 'e pappare.

6.
Prima d'esser in usu su dinari
su poveru fit menzus favoridu,
ca su mundu non fìt tantu accanidu
tando comente oe, in dogn'affari:
mancari s'interessu pari pari
e i s'ingannu esserat esistidu:
non fit certu sa zente in dogni cosa
tantu comente oe, interessosa.

7.
Bene cumprenden sas dottas persones
cando moneda no si nd'agattada
in su mundu nessunu no pensada
a ponner in sa Banca miliones!
Ma pensaian d'haer provigiones
solu da una a s'atera annada:
senza su monetariu isquillu
fit prus su mundu in paghe, tranquillu.

8.
Mentres cun su sistema monetariu
creschida est s'avarizia senza contu,
ca finzamentas s'omine pius tontu
est diventadu in su mundu usuraiu,
siat bracciante siat proprietariu
pro regollet moneda est sempre prontu!
Cun asuria e cun avidu coro
massimamente de prat'e de oro.

9.
B'hat prus de unu riccu possidente
amante de moneda e abbramidu,
ch'istat isporcu e male bestidu
e si castigat finzas de sa brente;
de lavorantes puru similmente
medas economistos nd'hamos bidu,
de totu custos males senza pausa
sa moneda est s'origine sa causa.

10.
Cun sa moneda dogni birbantesimu
in su mundu fatt'hat grande progressu,
s'istrozinismu, su vile interessu,
s'ipocrisia, su gesuitesimu.
Medas si benden pro un cintesimu
s'anima, sa cussenzia, e oppressu
est pro sa monetaria materia
su lavorante d'estrema miseria.

11.
Si sun bidos alcunos principales
chi dinaris possedin a isportas,
fagher derettas sas causas tortas
in cortes de assisi, in tribunales:
cun falzos testimonzos illegales
personas reas benzesin assortas,
e cundennados tantos innocentes
chi de dinaris non fin possidentes,

12.
B'hat prus de unu fizu disonestu
de calch'omine riccu benistante,
d'haer dinaris a manu bramante
pregat finzas su babbu a morrer prestu!
Senza de cust' est craru e manifestu
comente nd' hamos bidu d'ogn'istante,
a sos dinaris pro haer amore
medas feminas mancan a s'onore.

13.
Naran chi sa moneda est preziosa
pro eleganza e pro comodidade
deo puru l'amito, in veridade
ma però de tott'ateru est dannosa.
Ca de malu nd'hat naschidu ogni cosa
superbia, egoismu e crudeltade;
omicidios, furtus, tradimentos,
cambiales e falsos testamentos.

14.
A bite servit s'oro e i s'argentu?
Narat s'omine dottu e sapiente;
servit pro fagher avara sa zente,
ma pro bestire ne pro nutrimentu.
Tottus l'ischimos pro isperimentu
sa moneda non servit a niente,
mentres chi, s'arga, disprezzada cosa
est meda prus de s'oro valorosa.

15.
Balet prus s'arga de su muntonarzu
de s'oro, de s'argentu e de su ramene.
Paragonare s'oro a su ledamene
m'hazis a narrer chi so faularzu?
Nademi trigu, simula e chivarzu
legumenes, erbaggios e fruttamene,
de s'oro, de s'argentu e de su ramene
o sun de su ledamene sos fruttos?

16.
Si fimis tottus in su mundu riccones
e nessunu pensàt de tribagliare,
dimis tottu de famene crepare
prata e oro teninde a muntones!
Ca senza su tribagliu 'e sas persones
no nos podet sa terra alimentare;
e si a tribagliare no andimis
riccos d'oro, de famene morimis!...

17.
Lassamos como s'oro e i s'argentu,
sos miliardos cun sos miliones,
e faeddemus de sas religiones
si partin da Divinu fundamentu:
o si est tottu mundanu un’inventu
de birbantes, e furbos e mandrones;
s'est de Divinu o mundanu istituttu
connoscher la devimos dae su fruttu.

18.
Da' su fruttu connota est sa pianta
si est de bona o mala calidade,
si dat fruttos d'amore e caridade.
Si podet narrer chi est bona e santa.
Ma si santa de lumene la nanta
e donat fruttos de barbaridade,
iscusa o mundu, cumpatti e perdona,
non poded esser ne santa, ne bona!

19.
Sa religione, amore e fratellanza
deve pro esser santa istabilire.
pro esser giusta devet abolire
sa servitudin'e sa padronanza,
e devet imitare s'uguaglianza
gosare tottus e tottus pattire!
E si no est de tale condizione
Santa e giusta no est sa Religione.

20.
Deo naro: s'esserat decrettada
sa religione tra s'umana zente
de unu Deus veru onnipotente,
una sola in su mundu fit istada.
Invece d'una ottighentas che nd'hada
e tottus tenen Deus differente
mentr'una sola e unu solu Deu
deviat esser in su mundu intreu.

21.
Bidinde finzas sos prus ignorantes
prestare cultu a tantas Deidades,
cumprenden chi sun tottu falsidades
e de mancuna diventana amantes;
aman de viver liberos pensantes
e da' sas religiosas societades
connoschinde s'ingannu ei s'imbrogliu.
Fuin attesu che barc'a s'iscogliu.

22.
Pro chi siat dognunu a connoschenzia
presento in s'argumentu seguente
in cale modu tra s'umana zente
est bennida de Deus s'esistenzia;
de su creadu sa magnifìcenzia
s'idea ha fattu naschere in sa mente,
a s'omine terrenu abitadore
de un Ente supremu creadore.

23.
Istellas, Sole, Luna, terra e mare,
lampos e tronos tempestas e bentos
sun istados sos primos fundamentos
ch'han devidu sa fide fabbricare
d'unu Deus ch'hat devidu creare
astros de chelu e de terra alimentos;
dognunu in coro sou hat ideadu
unu Deus mirende su creadu.

24.
Deu s'jerru sa rigida frittura,
sos immensos calores de s'istade,
sos fruttos de s'attunzu in cantidade
e de sa primavera sa bellura;
omines fattos a dogn'istatura
animales de dogni calidade,
su naschere, su morrer in comunu
naran de Deus operas chi sunu.

25.
Duas semplices cosas sunu istadas
origine de Deu e fundamentu;
sa meraviglia unida a s'ispaventu
chi causadu han sas cosas creadas:
sos terremotos sas malas annadas
maladias de tristu avvenimentu,
e in Deus terrore o meraviglia
han fattu crere s'umana famiglia.

26.
Naran antigamente cunferidu
ch'hat Deus cun Adamu e cun Noè
Abramu, Isaccu, Giacobb'e Mosè.
Naran chi faeddadu l'hana e bidu;
ma si fìt beru, d'essere apparidu
a tottu custos su Divinu re,
lasso decider a sos sensos bostros
fit apparidu puru a tempos nostros.

27.
O tando a sos terrenos abitantes
cumpariat ca fin prus innocentes?
No. Ca leggimos a ojos videntes
chi tando che i como fin birbantes
fin de occhire e de furare amantes
forsis piùs de sos tempos presentes!
Si tando a sos birbantes cumpariat
Deus, puru oe cumparrer deviat.

28.
Si s'est lassadu su Deus celeste
bidere antigamente e faeddare,
a tempos nostros a nos visitare
poite mai cumpartu no este?
D'esser tando masedu como areste
Deus, custu non podet mai istare.
Sende su mundu e Deus su mattessi
diat cumparrer a a sos pabas nessi.

29.
In ses dies su Deus infinittu
narat Mosè chi su mund'hat creadu
senza nudda haer bidu ne toccadu
de cant'issu in sa Genesi hat iscrittu:
cando Mosè fit naschidu in s'Egittu
aiat trinta seculos passadu
d'Adam' ed' Eva sa creazione
e no est che imaginazione...

30.
Cheria de mi narrer in cust'attu
su pius de scienzia profundu,
si Deus est su ch'hat fattu su mundu
o si su mundu est ch'a Deus hat fattu?.
Pro parte mia ch'est su mundu ingrattu
naro ch'hat fatt'a Deus francu e tundu.
E i su mundu bos naro in comunu
chie l'hat fattu non l'ischit nessunu.

31.
Da' tempus antighissimu remottu
curret de Deu in su mundu sa fama,
e tottu de connoscher sunu in brama
su fattore 'e su mundu sende ignottu,
narrer sempre chi Deu hat fattu tottu
amos intesu de babbu e de mama,
ca gai da sos furbos sunu istados
issos puru che nois imparados.

32.
No nd'est seguru nessunu vivente
chi Deus hapat su mundu creadu,
pro chi su mastru chi l'hat fabbricadu
nessun'a bidu in s'epoca presente;
nessunu certu est chi personalmente
a ue est Deu est andad'e torradu?
No sende certos, namos de gasie
su mund'est fattu, e non l'ischit da chie.

33.
Da' unu punzu 'e pruere impastadu
fragile e insensibile sustanza,
a imagine sua o somiglianza
Deus naran chi s'omine hat creadu:
però de cale razza siat istadu
chi l'hat fattu, non nd' hamos seguranza.
Mundu risolve narami e faedda
si fit de razza bianca o niedda?

34.
Si nd'hat fatt'unu de razza bianca,
su ruju, giallu, nieddu, olivastru,
fattu no est da su propriu mastru
oppuru fattu l'hat a manu manca.
Non podet mai essire dae farranca
de unu grande artista un'impriastru.
Sende fattos da' Deu, est craru e nottu
fimis de una razza istados tottu!...

35.
Si costruidu esserat s'universu
da unu Deus giustu e sapiente,
bos naro in veridade, mundu e zente
deviat tenner sistema diversu:
non fit istadu coment'est perversu
in su tempus passadu in su presente:
ma dian esser tottu sos terrestes
uguale a sos Anghelos celestes,

36.
Si unu Deus d'amore e giustizia
fit istadu de s'omine fattore,
in nessunu terrenu abitadore,
non deviat regnare s'avarizia;
ne una parte de zente in delizia
deviat esser ne una in dolore,
ma tottus uguales e che frades
devimis essere o mi lu negades?

37.
Si fimis fattos de Deu e fizos
non fimis in discordia ne in gherra.
fit istadu su mundu a dogni perra
unu giardinu de rosas e lizos;
regnat delizias, dolores, fastizos,
ca semus tottu fizos de sa terra,
e coment'est su clima differente
in ogni parte, de gai est sa zente.

38.
Sos primos abitantes supponiana
in su Sole sa forza soberana,
comente e veru Deus l'adorana
e grazias da issu imploraiana,
ateru Deus no nde connoschiana
e finas oe in sa terra Africana,
tottu de Cam sa discendente prole,
basat sa terra e adorat su Sole.

39.
Cust'est prova chi tando no esistiat
su nostru babbu eternu nominadu,
proite si s'esseret agattadu
su mundu a issu ricconnotu aiat.
Bidinde s'omine chi adoraiat
Su Sole, it'Issu diat haer nadu?
Certu deviat narrer mundu ingrattu,
non conosches su Deus chi t'hat fattu?!

40.
Ca send'issu su grande architettore,
chi cun operas bellas s'est distintu,
diat haer sos populos costrintu
a connoscher s'insoro creadore;
cun castigos oppuru cun amore
sos africanos haiat cunvintu
de venerare a issu ch'est su mastru
de tottu, e non su Sole ch'est un astru,

41.
Bidinde sos de s'Asia adorare
sos Deos: Zoroastru, Budda e Brama,
provat de custu Deus s'alta fama
chi mai nd'hana intesu mentovare!
Ma s'issu primu hat depidu creare
su mundu, puru 'e sa fide su drama
deviat haer tra custos diffusu
d'ateros Deos pro non fagher usu.

42.
A Cerere, a Diana e a Ciprigna,
daiat cultu sa Religios'arte,
e adoradu fit su Deus Marte
in sa 'idda de Martis, in Sardigna;
ca de su babbu eternu s'alta insigna
non fìt tando connotta in custa parte,
e non teniat de Deus su gradu
finacando sos furbos bi l'han dadu!...

43.
In s'Antiga cittade sulcitana
ue Sant’Antiogu, est oe in die,
bigottu aberi s'oju naro a tie!
Deos diversos ancora adoràna;
sa suprema potenzia soberana.
De su babbu eternu mancu inie
no fit; ca narat una antiga lapide
chi adorana Iside e Serapide.

44.
Sos Ebreos, cun fide e veru coro,
lu narat s'iscrittura e nde so certu,
adoran de Sinai in su desertu
pro Deus veru unu vittellu d'oro.
Signu e prova chi non fit s'insoro
su Deus chi Mosé lis hat offertu;
ca si l'haian da' tempus prolissu
connotu, adoradu ian a issu.

45.
S'esserat custu Deus esistidu
prima de nos mundanos eredeos,
no aiat su mundu ateros deos
prima de isso adoradu e servidu:
e nemanch'issu aiat permittidu
ad' asianos ed europeos,
de venerare dae polu a polu
ateros deos che a issu solu.

46.
Sun trintamiza a lu narrer in Sardu
Deos antigamente chi adorana
prima 'e su babbu eternu, e oe hana
credentes prus de unu miliardu,
su babb' eternu naschid'est prus tardu
e cun sa forza sua soberana,
tenet solu tra tottu sos viventes
treighi miliones de credentes...

47.
Si de tottu sos deos sa possanza
su babb'Eternu haeret superadu,
sol'issu de credentes fit istadu
de dogn'ateru Deu in maggioranza;
ma send'issu su prus in minoranza
de dogn'ateru Deus veneradu:
est prova certa chi no hat podere
e ne de chelu e terra est issu mere!

48.
Resultat d'esser cust'eternu Rè
a dogn'ateru Deu inferiore,
pro chi s'istadu fìt superiore
si fit distintu pro natura in sè;
solu l'hat nadu e iscrittu Mosè
ch'est'issu onnipotente e creadore:
ma pro lu crere non bastat, de seguru,
su lu narrer; bi cheret provas puru!

49.
Est tottu imbrogliu o mundu ischire tese
de sos Deos e Deas s'impiantu,
mortu Mosè, s'apostoladu intantu
su babb' eternu divisu hat in trese;
e tue prima in d'unu como crese
in babbu, fizu e ispiridu santu!
cheret narrer chi deos milli e unu
a gustu sou, nde faghet dognunu.

50.
Sette seculos pustis sepultadu
Cristos, fìzu de Deu e de Maria,
pro deu onnipotente in s'Arabia,
A Maometto s’ana incoronadu;
su nostru babbu eternu nomenadu
ne i su fìzu sou, su Messia.
No est dae sos arabos connotu
ch'a Maumetto dognunu est devotu.

51.
Tempus prima, sa cresia Romana,
d'esister Maumetto fit fundada;
su deus Giov'e Marte issa adorada
fina a cando s'est fatta cristiana;
provat chi sa potenzia soberana
de su babbu eternu, penetrada
in cussu tempus in issa non fiat,
si a Giov'e Marte adoraiat...

52.
Giove e Marte su mundu a tottu proa
dominàt prima de su babbu eternu;
si trattat ch'issu est bintradu in guvernu
battor' mizza annos de custos a coa;
da s'era cristiana epoca noa
Roma connotu hat su Deus modernu;
e dadu a tando grorias a vantu
a babbu e fizu e ispiridu santu.

53.
Però happende sos contos tiradu
cun babbos, fizos, ispiritos santos,
chi non teniat introitos tantos
Roma, che prima in su tempus passadu;
e it'hat fattu? Hat santificadu
baranta mizza tra santas e santos
e costruidu hat cresias e colonnas
a treghentassessantotto Madonnas...

54.
Forsis Roma l'hat fattu pro ingannu
d'haer tantas madonnas tituladas?
No! L'hat fattu pro esser festeggiadas
tottu sas dies chi benin in s'annu.
Santos bi nd'hat unu numeru mannu
ch'in s'annu no han dies signaladas,
custos in biddas, cittades e portos
sun festegiados paris cun sos mortos!...

55.
Diffattis chi su die maccarrones
si pappat pro costumene connotu:
chie los pappat cun casu e regotu
chic cun bagna 'e puddas e cabones.
santos e festas e processiones
bind'hat bundantes pro dogni bigotu,
chi tantu a bustu comente a chena
bistare poded'a bentre piena.

56.
Sa religione est una miniera
pro pabas, munsegnores e viccarios;
sos santos sunu tottus impresarios
chie in un'arte chie in d'una carriera;
o populu ignorante, cunsidera
ite fruttu ti dan sos santuarios?
Non bides santos, madonnas e Cristos,
ch'est unu isfruttamentu a sos artistos?!

57.
Osservas pro dogn'arte o mestieri
ch'hana postu unu santu protettore;
pro sos massajos est santu Sidore,
santu Vissente, 'e su mastru ferreri,
santu Crispinu pro su sabatteri,
santa Barbara pro su minadore,
santu Giuseppe cantende a s'anninna...
est protettore 'e sos mastros de linna.

58.
Santu Cosimu e santu Damianu
pro su dottore e pro su farmacista;
de sos chi sun guastos a sa vista
santa Lughia s'impresa hat in manu;
su pastore in ierru e in beranu
protegget santu Giuanne Battista;
a sant'Antoni, festadu in benharzu
l'hat fattu protettore 'e su porcarzu.

59.
Santu Pedru impresariu de sas craes,
protegget sos craeris de sa Banca;
santu Micheli giughet in farranca
su pesu, e pesat sas animas graes,
santu Roccu tumores e piaes
curat de sos chi meda bettan s'anca,
Maria Madalena protetrice
est de dogni mundana peccatrice!...

60.
Tenimus puru a santu Costantinu
ch'est protettore de sos gherrieris
viaggiadores tottu e passizeris
han sa Madonna de Bonu Caminu;
sant'Andria protegget de continu
sos piscadores cun sos marineris;
Maria de su Nie prus benigna
prottegget sos chi benden carapigna.

61.
Infine: pro dogn'arte o maladia
unu santu reparat sa tempesta,
pro curare ogni male e dogni pesta
postu han de su remediu a Maria,
tiat bastare custa sola ebbia
però non bastat una sola festa:
ca senza tantas festas bene ischides
no poden benner riccos sos preides!

62.
E tiat esser unu grave dannu
senza festas non benner quattrinos,
su corpus de sos poveros mischinos
isfruttan sos padrones tottu s'annu,
s'anima, sos preides cun ingannu,
isfruttan de sos poveros...crettinos
e nd'hana da sa zente pusillanima:
su fruttu de su corpus e de s'anima!...

63.
Pro cunfortare dogni peccadore
puru a crere sos populos han dadu,
chi dogni santu in chelu est avvoccadu
de sos devotos suos difensore.
Chi l'est in vida in morte protettore;
e si benit da' Deus cundennadu
a su fogu eternu pro brujare,
curret lestru su santu a lu salvare!

64.
Si trattat chi su regnu celestiale
est uguale a su mundu profanu;
chie tenet su gradu 'e capitanu
chie de cumandante generale,
s'odiernu sistema padronale
in chelu che in terra l'hana a manu
e chie santu non tenet in corte
est in s'inferru in vida e in morte.

65.
Si pustis mortu sa vida beata
tue cheres in chelu acquistare,
caru devotu, bisonzat pagare
antecipadu in oro o in prata,
betta s'offerta tua a sa safata
chi est'a pes de su santu in s'Altare,
si cheres esser in chelu Segnore
si no! T'ingullet s'Inferru ah!, It'errore!!

66.
Criticat sa ecresia romana
sos Ebreos ca tottu cun decoro,
han adoradu un vitellu d'oro
comente e deidade soberana;
e issa, chi si vantat cristiana,
aradu e boes de Sant'Isidoro
adorat, cun su naschidu Messia
ancoras una mula in cumpagnia!!...

67.
Mira cun Santu Giorgi figuradu
in s'Altare unu caddu poderosu
e dae su credente religiosu
benit su caddu e su santu adoradu,
ed est puru su porcu veneradu
cun Sant'Antoni bellu gloriosu:
e giamat idolatra contra Deus
s'Ebreu, sende issa malepeus!

68.
Assumancu s'Ebreu solu a unu
animale fatt'hat festeggiamentu,
sa cresia romana piùs de chentu
nd'adorat, e de tantas razzas sunu!
Cust'est a dare a Deus importunu
pro chi cun vera fide e sentimentu
adoran sos fideles tottugantos
Deos impare a Bestias e Santos!!...

69.
Unidamente a madonninas bellas
adorat su cattolicu credente
su Coccodrillu, su vile Serpente,
su Sole, e i sa luna e sas istellas. .
E cun santu Micheli in sas capellas
adorat su Demoniu prepotente,
chi su mattessi santu hat suttapese
oh! bigotismu, a ite puntu sese!...

70.
Davide, in d'unu salmu ispiegare (il 115)
solit a tottu cun sentidos sanos,
sos deos giughen bucca, ojos e manos,
giughen pese e no poden caminare,
caminare, toccare, faeddare
no poden ca sun tottu idulos vanos,
e sos ch'in issos confìdana fissos
sun istattuas similes a issos...

71.
Sende s'omine in terra superiore
subra dogn'animale, ogni materia,
una scultura adorende a sa seria
benit a sa materia inferiore,
torrat dae padronu servidore
ruet in s'idolatra cattiveria,
ca pregat e s'invocat e s'inchinat
a sa materia chi s'arte cumbinat.

72.
Bastat: serremus custu repertoriu
de trapulas e santos de s'altare:
trattemus su pattire, su gosare
de chelu, de inferru e purgatoriu,
limosinas e missas de offertoriu
chi sos furbos han devidu inventare;
su riscattu de s'anima rivale
da' sa purgante pena temporale!

73.
Ammitinde chi Deus a trint'annos
cundennerat un anima a sas penas,
sos preides, cun missas e novenas,
la salveran da penas e affannos;
risultat, chi piùs poderes mannos
de Deus hant sas personas terrenas;
già chi de annullare sa sentenzia
fatta da Deus s'omine hat potenzia!

74.
Sa bella est chi si faghene pagare
dae sos credulones ignorantes
pro salvare sas animas penantes
chi sunu in purgatoriu a brujare;
e, non paghende, las lassana istare
brujare in sos vulcanos fiamantes...
imbecilles!...si ruet ue passo
un'omine in su fogu, eo lu lasso?!...

75.
Dae su fogu pro giustu decoro
deo lu salvo su simile meu;
ma sos giamados ministros de Deu
de lu lassare brujende han su coro!
Ca crene solu in Deus de s'oro
isfruttadores de su mundu intreu:
chi supra a Deus, anima e peccadu
han su santu negoziu fundadu.

76.
S'eterna vida felice e amena,
su paradisu pius magnifìccu,
tue l'agatas in domo ‘e su riccu
pro chi de dogni grazia est piena:
gosat dogni delizia terrena
a giovanu, a betzu e a pitticcu.
Si tue chircas anima beatas
prus de domo 'e su riccu, ue nd'agatas?

77.
Ei s'inferru ardente a meraviglia
de penas e dolores, su piùs tristu,
est in sa domo 'e su poveru artistu,
massimu d'unu babbu de famiglia,
senza trigu dinari ne mobiglia,
de dogni bene e grazia isprovistu.
Nudu est issu e nudos hat sos fìzos
cust'est s'inferru 'e veros martirizos!

78.
Tottu cuddos ch'in terra hana patire
durante vida dolore e piantu,
naran: Deus in chelu ateretantu
benes eternos det rettribuire;
ma custa vida d'eternu godire
l'agatat in sa fossa in campusantu!
Morit accabat sa vida penosa,
godit su paradisu intro sa losa.

79.
S'omine riccu ch'in su mundu passat
sa vida sua felice e cuntentu;
su morrer, certu, l'est pena e turmentu
ca dogni bene in custu mundu lassat;
piùs no si disvagat ne s'ispassat
in ballos, giogos de divertimentu;
inserradu in sa tumba dolorante,
ecco s'inferru de su benistante.

80.
Si creteran sos nobiles e dottos
de s'inferru in sas penas e turmentos,
e dae sos vulcanos elementos
d'essere poi mortos bene cottos
avaros non dian esser ma devotos
durante vida; e sos possedimentos
in limusinas tian consumare
pro no andare a s'inferru a brujare!!

81.
Invece coros duros e redossos
sun send'in vida; e han s'anima rude
e non pensan a s'ultima salude
che bonos religiosos ortodossos;
aman de isfruttare pulpa e ossos
a su poveru sende in gioventude:
e a bezzu lu mandan, pro condanna,
a mendicare dae gianna in gianna!...

82.
Ecco sos fruttos de sa santidade
de sos ch'in Deu e in s'anima crene!
Preigan in su mundu a fagher bene
e issos trattan cun barbaridade!
Amore sende in vida, e caridade.
no nd'hana mai usadu e ne nde tene,
e bidimos da su proceder feu
ch'in s'anima no crene ne in Deu!

83.
Chelu e inferru est tott'in custu Mundu,
bene da' sè lu cumprendet dognunu,
e poi mortu no l'ischit nessunu
sos ch'ana fattu istudiu profundu,
si b'hat istadu infelice o giocundu
ca omines terrenos tottu sunu
sos chi Chelu, e Inferru han preigadu:
e nessunu a lu ider est andadu!


Terza Parte
1.
Tottu sos ch'azis bona intelligenzia,
si de Cristos sa vida esaminades,
e cun s'artista la paragonades
in cosa alcuna non b'hat differenzia;
subra dogni mundana sofferenzia
tale che Cristos s'artist' incontrades,
e si cantu naro eo non creides,
leggide s'Evangelu e l'idides!

2.
Figuradu hat sa seta ingannatrice
su Messias de sa celeste corte,
in sa vida, in sa naschida, in sa morte
limosinante, poveru, infelice,
a tales chi sa classe produtrice
mai speret de cambiare sorte
e vivat suttoposta a dogni male.
Paziente, e che Cristos uguale.

3.
S'in d'una domo da' su fumu gialla
naschet su poverittu, no est bassesa.
E ne mancu birgonza ne vilesa,
ca Cristos est naschidu in una stalla,
cun tale frase, sa preideralla
cunfortat s'affligida poveresa
nende: su nascher no est disonore
in gruttas, o barraccas de pastore.

4.
Si no hat matterassu né lenzolu
cando naschet s'infante isfortunadu,
passenzia! ch'ha Cristos l'han corcadu
in d'una pappadorza pro brassolu.
Si vivet in miseria no est solu
senza domo, famidu e ispozadu
ca Cristos puru fit senza palazzos
e istesit fascadu de istrazzos.

5.
A Cristos visitadu, sende infante,
l'han sos res d'Oriente in mod'u grattu
su donu prezziosu issos l'han fattu
d'oro, incensu, e mirra profumante:
a vint'annos su poveru bracciante
lu visitan sos res, e in tal'attu
rezzit in donu sos milites pannos
zainu e fusile pro tres annos.

6.
Cand'unu artista da' sa' idda sua
fuit atteras terras pro campare,
o persighidu li toccat istare
che bandidu in su buscu cua cua;
Cristos puru in s'Egittu a tottu fua,
andesit da Betlem, pro si salvare.
Su poveru no nd'happat dolu o pena,
s'andat pro si salvare in terra anzena.

7.
Sende pitticu a pe no iscappadu
Cristos portadu fit peri sa via,
in brazzos da Giusepp'e da Maria
o puru accaddu a s'Ainu imbastadu
unu pizzinnu poveru trattadu
non benit certu cun prus cortesia
ca medas mamas andan pro su soddu
a fasch’e linna e a pizzinnu accoddu.

8.
Su poverittu appena essit da' niu
est, in s'umana vida trupegliosa,
portadu da’ sa mama bisonzosa
a samunare pannos a su riu.
E a coglire s'ispiga in s'istiu
pattinde famen, sidi e dogni cosa;
ca Cristos puru sende criatura
suffridu hat frittu, famene e calura.

9.
Cand’una poveritta famigliola
no hat fizu dottore, nè profeta,
devet istare cuntenta e lieta
ca mancu Cristos no hat fatt'iscola
penset chi senz'istudiu no est sola
ca Cristos puru fit analfabeta.
Essend’ analfabeta su Messia
no tenzat de nessunu gelosia.

10.
Si solu pro su pane intrat in lotta
su poveru in s'edade piùs pizzinna,
penset chi Cristos su mastru 'e linna
imparadu hat pro haer sa pagnotta,
e preferidu at che persone dotta
su tribagliare piùs de sa pinna,
su poveru che Cristos volonteri,
imparet puru un’ arte o mestieri.

11.
Si tue poverittu in malu istadu
vives, senza ricchesas e ne dottes,
invanu est chi ti lagnes o borbottes
c’a mendicare Cristos est andadu,
e hat in su desertu digiunadu
baranta dies e baranta nottes;
e tue si digiunas barant'annos,
vive cuntentu in mesu sos affannos!

12.
A Cristos turmentadu hat su Demoniu
in su desertu, sende penitente
turmentadu un'artista ugualmente
benit da’ sos ch'han riccu patrimoniu,
e trasportadu pro miseru coniu,
a gustu insoro a levante a ponente,
che a Cristos da' monte in campanile
portadu l'hat su Demoniu vile.

13.
Si benit un'artista ripprovadu
pro calchi lamentosa cunferenzia,
solu pro narrer cun giusta cussenzia
ch’est dae sos guvernos isfruttadu,
fit Cristos puru, cand'hat preigadu,
persighidu cun tanta violenzia
da' sos giudeos, guvernos malignos!
pro impedire sos suos disignos.
14.
Cand'un artista pro iniquizia
imputtadu benzerat innocente,
causa d'unu amigu unu parente
ch'esserat rutt'in manos de giustizia;
a Cristos puru Giudas cun malizia
l'hat traittu basendelu umilmente
un artista perdonet su delittu
s'est innocente che Cristos traittu.

15.
Cando pro giustu e cumpridu reatu
benzerat unu artista detenutu,
e trasportadu, pro ordine assolutu,
da' unu logu a s'ateru in tal'attu,
penset chi da' Erodes'a Pilattu
Cristos puru ligadu istesit giutu,
si benit un artista cun violenzia
arrestadu, coraggiu! e passienzia!

16.
Cando Cristos est devidu alziare
carrigu de sa rughe a su Calvariu
Simone Cireneu, volontariu,
sa rughe li cheriat sollevare,
ma impedidu l'hat de l'azuare
su partidu ch'a issu fit contrariu,
nende: Simone, a tie no est permissu;
lassa sa rughe, chi la ported'issu!!

17.
Gasi mattessi est cando unu riccone
pensat de sollevare calchi poveru,
dendeli una domo pro ricoveru
ch'hat de sa povertade cumpassione,
sos ateros de mala intenzione
l'impedini, e li naran cun rimproveru;
si tue azuas sa zente mischina
pones in domo tua sa ruina!

18.
Cristos in rughe l'hat sa zente mala
mort'in sa bella edade giovanile,
su poveru, sa classe segnorile,
hat pro rughe pesante sempre a pala;
pro la sustennere, in pomp'e in gala,
morit sutta de cussa rughe vile
nudu, senza camisa nè calzones
comente Cristos in mesu 'e ladrones.

19.
Amittinde unu Cristos redentore,
de comente su clero hat preigadu,
amittinde, chi s'omine tentadu,
da su serpente rutt' est in errore
amittinde unu Deus criadore,
chi cant' esistit in terra hat formadu,
e ch'hat potenzia in pagos segundos
de fagher e disfagher milli mundos.

20.
Si Deus hat su podere sovranu,
e subra dogni cosa est imperante,
podiat su Demoniu dominante
benner de tottu su genere umanu?
comente narat su clero romanu
pro ponnere in paura s'ignorante?
chi s'omine pro culpa 'e su peccadu
fit dae su demoniu ligadu.

21.
Si dogni cosa hat fattu Messer Domine
in su nostru terrestre patrimoniu,
creo chi fattu puru hat su Demoniu
e chi fatt'hat sa femmina e i s'omine:
no est giustu autore eo chi nomine
de su peccadu, a tiziu a simproniu,
sende Deus mattessi s'autore
de serpente, peccadu e peccadore.

22.
Nade, si mai unu Deus perfettu
podiat imputare de reattu
s’omine a somiglianza sua fattu
a tortu l'hapat fattu o a derettu
s'issu l'hat fattu a peccare suggettu,
e chi s'omine est ruttu in disbarattu
non podiat no, s'omine mancare,
coment'issu l'hat fattu d'operare.

23.
E si cust'Ente supremu celeste
est in su chelu, in terra, in dogni logu,
est puru in s'abba, in s'aria, in su fogu,
e tando su Demoniu inue este?
mund' impostore, giustu est chi proteste
e narrer, senza brulla e senza giogu,
s'in dogni logu est Deus in persone
non tenet logu sa tentazione.

24.
Senza custu podimos bene credere
chi Deus fit de tottu a conoschenzia,
cun sa sua Divina onniscienzia
ischiat cantu li diat succedere;
prim' a s'omine vida 'e li cuncedere
e si est rutt'este in disubidienzia
s'omine, o siat de peccadu reu
est volontade e causa de Deu.

25.
Pro isposare una femina sola
pover' Adamu, ite disfortunadu!
dae Deus istesit cundennadu
issu, e tottu sa discendente prola.
E Salomone chi hat dadu iscola
a settighentas feminas culpadu
no l'hat Deus ne postu in disciplinas
puru happende treghentas concubinas.

26.
Adamu, sende un omine massagiu,
analfabetticu e pagh'istruidu,
meritat dae tottu cumpattidu
si nd'hat segadu una Rosa de Magiu,
ma Salomone, un omine sagiu
astutu sapiente in tottu ischidu,
meritat prus d'Adamu cundennadu
milli bortas, ca milli nd'hat segadu.

27.
Pro una sola, cun tottu s'erenzia,
fit cundennadu Adamu a sa tortura,
pro milli Salomone, ite loccura!
peccadu, ne cundanna, ne sentenzia
non b'hat istadu, ite bella cussenzia!!
Como conosco ch'est tottu impostura,
e chi l'hana sos furbos inventadu
pro usu de cummerciu - su peccadu.

28.
Si fit beru ch'est Deu onnipotente,
presente in dogni logu bellu o bruttu.
fit cando s'omine in peccadu est ruttu
puru inie in cuss'ora presente:
de ponner in malizia s'innocente
hat permittid'a su serpente astuttu,
duncas, happende mancadu o fallidu
s'omine, est Deus chi l'hat permittidu.

29.
Si Deus tottu hat bidu, e hat permissu
a s'omine terrenu de peccare,
it' importat su mundu pro salvare,
fagher morrer a Cristos Crocifissu?
si Deu onnipotente solu est issu
senza Cristos podiat remediare
dogni fallu mundanu dogni errore
sende supremu padronu e segnore.

30.
Cristos in terra ch' esistidu siat
coment'omine tottu lu creimos,
ma da su sou operadu bidimos
chi podere Divinu non teniat:
amitto chi miraculos faghiat,
comente ateros oe nd'intendimos,
chi senza alcunu podere Divinu
faghene trasformare s'abba in binu:

31.
S' aberu Cristos Divina natura
haeret tentu, e podere infinitu,
cand'hat passadu Erodes malaitu
a fil' ispada dogni criatura
in Betleme, fuidu cun premura
pro si salvare non fit in s' Egittu;
ma prima Erodes d'essere arrivadu
a Betleme, l'haiat fulminadu.

32.
Chi tenzat Cristos divinu podere
no l'amitto, ch'est una falsidade,
ca teninde divina podestade
e de chelu e terra sende mere,
fìt istad'issu in gradu e in dovere
de dare a tottu paghe e libertade,
mentres chi libertade ne cuncordia
non ch'hat in custu mundu de discordia.

33.
Est tottu vanu chi trintatres annos
Cristos in terra che siat istadu,
ca comente issu hat happidu hat lassadu
su mundu cun discordias e affannos,
distruidu no hat sos res tirannos
anzis han creschidu e moltipricadu,
e de continu a gherrare han sighidu
prima e posca chi Cristos est naschidu.

34.
Si sa paghe tra tottu sos viventes
su messia in su mundu eret portadu,
comente narat su clero, e hat nadu,
in sos tempos passados e presentes,
dunis haer pro provas evidentes
chi prus nessunu no iat gherradu,
ma deviat regnare sempre eterna
sa paghe, e sa cuncordia fraterna.

35.
Si pro cappricciu dogni latitudine
de su globo terrestre oe girades,
paghe ne libertade no incontrades
ma solu gherras e isclavitudine,
cun odiu, avarizia, ingrattitudine,
comente, tando, su Messia nades;
ch'hat postu paghe, in su globo terreste
s'in gherra e in discordia ancor'este?

36.
De pustis chi Mosè nd'hat liberadu
sos isclavos Ebreos da' s'Egittu,
e de Sinai a su desertu littu
su populu novellu est arrivadu,
aspramente Mosè l'hat obbligadu
a crere in d'unu Deus infinittu
cun sos comandamentos d'osservare
de non bocchire nessunu, e non furare.

37.
Subra cantu Mosè hat fatt'appellu
riverente ogn' Ebreu hat iscultadu,
ma cando s'est Mosè allontanadu
de sa legge a descrier su modellu,
su populu de oro unu vitellu
s'hat fatt' e l'hat che Deus veneradu
ch'abituados gai, no novizios,
fin d'adorare sos Deos Egizios.

38.
Cando Mosè haiat congluidu
de iscrier sa legge, o maraviza!
falende da' su monte alzat sa chiza
e i su populu adorende hat bidu
unu vitellu d'oro costruidu:
dende lodes a custu prus de miza;
Mosè, a s'attu indecente infedele
rimproveràt narende a Israele:

39.
"Proite, o Israele, has trasgredidu
sa legge d'unu Deu onnipotente?
pensa cand'in s'Egittu fis dolente
da Faraone isclavu e opprimidu,
chi t'hat issu salvadu e custodidu
e tue ateros Deos riverente
ses in compensu cha t'hat liberadu,
però oe pianghes su peccadu.

40.
E in s'attu Mosè hat ordinadu
a sos ebreos de si separare,
partegianos de issu, e impugnare
sas armas prontamente lis hat nadu:
centra cuddos chi hana idolatradu
devet su frade su frade isvenare.
Ubbidit dogni bonu israelittu
e nd'hat mortu tremizza in su conflittu

41.
S' istrage sambenosa, su misfattu
chi Mosè hat devidu consumare,
a tie lasso, lettore, pensare
si b'haiat mutivu de reattu?
si a s' Ebreu in s'Egittu l'han fattu
su vitellu de s'oro venerare
pro veru Deu, da sende bambinu
ite culpa teniat su mischinu?...

42.
Sa zente da' pittica incamminada
in qualunque siat religione,
no cambiat a manna opinione
pro chi li dias un archibussada.
Gasi sa zent' Ebrea amaestrada
dae pittica, cun devozione,
fìdele adorad'hat su Deu sou
e no lassat su bezzu, pro su nou.

43.
Como sa culpa'de tale inclemenzia
a chie de la dare mundu elegges?
forzis a sos Ebreos, chi eregges
tue los giamas? no! tene passienzia;
culp'est de Deu ch'hat dadu esistenzia
prim'e sas suas ad'ateras legges;
mentres s'issu sa legge prima 'e tottu
l'haeret dadu, custa iat connotu.

44.
Pro sa fide de unu babbu eternu
de s'ispada servidu si est Mosè,
tantu pro haer che profeta e rè
de su populu Ebreu su guvernu;
ateretantu su clero modernu,
pro sa fide de Cristos mundu crè,
cun rogos e torturas, de persones
fatt'hat morrere a contu 'e milliones.

45.
Bido chi de occhire est proibidu
a su populu bassu e ignorante,
e ch'a su Demagogu a su regnante
est, solu riservadu e permittidu.
Ecco sa legge 'e Deus trasgredidu
ch'hat Mosè cun su Clero segudante;
però pro issos tottu est dispensadu
e no esistit legge ne peccadu.

46.
Sa religione prima in Palestina,
poi in Spagna, in Italia, in Franza,
istesit, cun s'ispada e cun sa lanza
fatta crere, non pro opera Divina,
da cudda zente furba e malandrina
chi bramat d'haere una maggioranza,
de populos e terras tottu impare
pro poder in su mundu dominare.

47.
Pro conchistare sa terra promissa
chent'ortas Giosué dad'hat s'assartu
tantu sambene umanu b'hat ispartu
a doppiu de cantu balet issa.
Carlo Magnu fatt'hat istrage e rissa
pro riscattare 'e Cristos s'istendartu,
pro cunverter sos populos paganos
s'àt intintu de sambene sas manos.

48.
Mira puru gherrende unu Sansone
contra sos miscredentes Filisteos,
pro sa fide 'e su Deus de sos deos,
mille gherreris post'hat a muntone:
Orlandu furiosu che leone,
sos saracenos hat postu in anneos
unu gallicu s'ateru giudeu;
unu gherra pro Cristu, unu pro Deu.

49.
Shangar, Baraccu, andesini a gherrare
Davide, cun Saulle, e Gedeone,
totu pro interessu 'e religione
e populos e terras conchistare.
Fioravante, e Rezzieri impare,
Tancredi cun Rinaldu in unione
pro propriu interessu fatt'han gherras
pro sa fide de Cristos e pro terras.

50.
Pro mesu e sos eroes paladinos
sos pabas conchistadu han sos poderes,
guvernadu su mundu hana che meres
chimbighent'annos e piùs continos
isparghinde su sambene a trainos,
bocchende babbos, fizos e muzeres,
cuddos ch'a modu insoro non crediana,
a lu narrer in Sardu, los bocchiana.

51.
Si sa Gerusaleme de Torquatu,
e de sos paladinos sas istorias
leggides, cantas gherras e penorias
pro sa fide de Cristos, hana fattu;
poi. dae Mosè, su longu trattu
de tantos res sas gherras antigorias,
chi solu in Cananèa Giosuè
gherrende mortu b'hat trint'unu rè.

52.
Sas religiones tottu sociedades
sun comente sos ateros partidos
d'una idea fundad'in terra unidos
pro conchistare tronu e podestades
in dogn'epoca e tempus s'osservades
bind'hat calmos, bind'hat inferocidos
tott'amantes de bonos aquistos
chie gherrat pro Deu, chie pro Cristos.

53.
Su veru Cristos est su lavorante
ch'in dogni tempus su mundu hat redentu,
dendeli pane, alloggiu e vestimentu
de sa terra a dogn' essere abitante,
cuddu ch'est mortu in rughe agonizante,
naru cun bona fide e sentimentu
chi sende mortu in sa rughe incravadu
no podet haer su mundu salvadu.

54.
Sende mort'in sa rughe crocifissu
cuddu Cristos giamadu redentore,
non podet de su mundu salvadore
esser, ca mancu sslvadu s'est issu.
Salvat su mundu, tribagliende fissu
s'artista, su massaiu, su pastore,
pro chi produene in dogn'annu agrariu
cantu a s'umanidade est necessariu.

55.
Hazis a narrer: si: ma da s'altura
Cristos mandat sas abbas de arare,
sole, e nie chi faghet prosperare,
sos alimentos de s'agricoltura;
no ischides, sa propia natura,
de sa terra, hat virtude d'attirare,
a sé sas nues che potente mole
abba, randine, nie, bentu e sole.

56.
Dae cando in sa terra so naschidu,
in forma de un essere vivente,
a Cristos de sa nues dirigente
su cursu 'e chimbanta annos no hapo idu,
s'omine astuttu, malignu, fingidu
fatt'hat crere chi Cristos mundu e zente
guvernat, proet e dat vida e mottu:
mentres chi da' sa terra benit tottu.

57.
Cando sas nues si tumbana appare
in sas aeras, in tempos non bonos,
produin lampos, orribiles sonos
chi nois tronos solimos giamare,
su furbu a s'ignorante pro ingannare,
narat chi Deus los faghet sos tronos,
cando contra de nois s'arrennegat
fulminat, bocchit e truncat e segat.

58.
Ma tott'est vanu, Deus chi s'airat
contra su peccadore mundu ingrattu,
ca pro reparu s'omine s'hat fattu
sa calamita chi su lampu attirat.
Cando issu de fulminare mirat,
s'omine cun s'elettricu apparattu.
riparat de su lampu sa violenzia
e disarmat a Deus de potenzia.

59.
A Cristos l'han pro bona convenienzia
deificadu sos furbos mitrados,
pro dare esempru a sos diseredados
chi Cristos non teniat possidenzia.
Sì, da sa padronale prepotenzia
custos sunu in su mundu calpestados
mustrare non si devene insolentes
ma, che Cristos umiles, pazientes.

60.
D' haer Cristos salvadu mundu e zente
non cretedas ca fit a paragone,
comente una nobile persone
d'unu grande marchesi possidente,
chi cret cun sa ricchesa solamente,
de salvare una intera nazione:
però si non tribagliat e produet
sa ricchesa a niente no influet.

61.
Gasi matessi Cristos Nazarenu
fit che marchesi improduttiva landa;
su tempus ch'issu hat fattu propaganda,
campadu s'est da su tribagliu anzenu,
lu narat s'Evangeliu in pienu
chi Cristos est andadu a sa dimanda,
duncas resultat su mundu, e a Cristos
chi semprere han campadu sos artistos.

62.
Sos artigianos, biddas e cittades
hana custruttu, e istradas e pontes,
non sunu Cristos, marchesis nè contes
ch'han tribagliadu in tottu sas edades,
lughes de gas e d'elettricidades,
acquedottos, potabiles fontes
han, pro sos artigianos, mottu e vida
dogni bidda e cittade costruida.

63.
Cuncertos musicales mandolinos,
cinemas, e teatros e cantores,
ristorantes, cunfettos e licores,
passizadas e pubblicos giardinos,
sigarros, sigaretas e luminos,
festas, fieras, caddos curridores,
tantu sia de mente che de manos
opera totu est de sos artigianos.

64.
Carrozzas, automobiles, tramvias,
bastimentos, piroscafos navales,
telegrafos, cun postas e giornales,
macchinismos, veloces ferrovias,
incisiones, e fottografìas,
casteddos, monumentos eternales,
cantu in su mundu d'arte esistit tottu
fatt'hat su veru Cristos non connotu.

65.
Su falsu Cristos, cun su benistante,
mai no hana su mundu salvadu,
ca semprerunu ed'ateru campadu
est dae palas de su lavorante,
a bezzu, a giovaneddu e sende infante,
l'hat s'artista bestidu et allattadu,
e cand'est mortu, l'hat giutt'in carrossa
oppuru accoddu finas a sa fossa.

66.
S'omine furbu s'ignorante trampat
nende: chi senza riccu e senza Cristu,
in su mundu no campat un artistu
mentre senza s'artistu issu no campat:
tottu sa valsa fide ch'issu lampat.
Cando bene l'esaminat s'abistu,
bidet craru, chi, senza s'operariu
no campat s'oziosu proprietariu.

67.
Si logicu su fattu e giustu fiat,
in s'epoca antigoria passada;
morta sa classe artista fit istada
ca Cristos tando e riccos non ch'haiat.
Mentres ch'a chentu ortas istaiat
meda menzus, senz'esser'isfruttada
dae cando esistidu est riccu e Deus
vivet, de tando chentu ortas peus.

68.
Suffrit su lavorant’agricoltore
de s'jerru sa rigida frittura,
e in s'istiu, a sa mietittura,
su soffocante arsibile calore,
e i su nobile illustre segnore
in campagnatas e villeggiatura
a s'incunza regollet dogni fruttu
lassende s'artigianu a runcu assuttu.

69.
S'Abe, cantu fattigat e peleat
pro fagher de su mele conquista,
a su tempus chi fatt’hat sa provvista
andat su mere e su mele nde leat;
a tribagliare tottu s'annu impreat
e nde tenet sa parte piùs trista
no podet de su sou issa disporrer
che su tantu de viver pro no morrer.

70.
S'artista puru, in s'umana laguna,
tribagliat pro mantenner su mandrone,
de su fruttu de sa produzione
no ndeli dan de chentu partes una
in mesu sa ricchesa no hat fortuna
pro chi bi ndela leat su riccone,
si nde tenet su pane a si nutrire
li mancat su calzare e su bestire.

71.
Ma si de s'Abe s'esempru sigheret
su mundu menzus caminare tiat,
su mandrone chi non tribagliaiat
ugualmente a s'Abe lu occheret,
creo s'isfruttamentu chi cesseret
ca dognunu sa morte la timiat,
e si cheriat pane a mandigare
li beniat forzosu a tribagliare.

72.
S'Abe, sa fratellanza, sa giustizia:
mustrat prus vera e sa vera unione
dat esempru a s'umana nazione
chi nemos devet fagher sa preizia,
devet produer dognunu a dovizia
pro mantenner sa propia persone,
e fina a cando non faghimos gai
paghe tra nois non ch'adesser mai!...

73.
S'omine riccu, in d'una paraula,
non produet, nè faghet benefìziu,
ca lu tenet de naschida su viziu
de fagher su mandrone, e no est faula:
issu est avezzu a mandigare in taula
e fagher de vivandas isperdiziu;
da' sos artista, cun delicadesa,
cheret esser servidu fina a mesa.

74.
Su tribagliu de s'altu Signoriu
est de leare in manu sa furchetta,
de si mantenner a pische e a petta
tottu sa vida, cantu durat biu,
passizare in jerru e in istiu
cun sa sua madama a sa brazzetta,
andare in carrozza, a caddu, a pè
dae su biliardu a su caffè.

75.
Viagget su riccone in ferrovia
oppuru in nave, in s'oceanu infidu,
da' sos Artistas semprer est servidu
e guidadu fina a s'osteria,
cand'isbarcat, cun grande cortesia,
dae sos artigianos est rezzidu;
li preparan alloggiu, mesa e lettu,
cun tanta riverenzia e rispettu.

76.
S'incasu donat mancias o istrinas,
o limosinat calchi mendicante,
pro si mustrare omine galante
regalat pagos soddos o sisinas;
est dinari furadu in sas fainas
da' su tribagliu de su lavorante,
faghet a bier ch'est benefattore,
ma non dat nudda de sou sudore.

77.
Comente faghet su riccu birbante
pro fagher una fura piùs esplendida?
ponet de comestibile una bendida
e bendet a libretto, e a contante;
s'est esercente, da' su lavorante,
tenet tottu s'intrada e i sa rendida,
faghet a cumprimentu ogni faina
e pagat tottu in ispesa 'e cantina.

78.
In sa buttega sua endet de tottu,
pane, pasta, farina mesturada,
ozu comunu, lardu e aringada,
casu de craba, cunserva e regottu
legumene isceltadu 'e malu cottu
chi coghet prima de issu sa pinzada,
oltre chi mala merce bendet issu
l'imbrogliat in su pesu cu Cummissu.

79.
Gai pagat sa nobile persona
cudda limosinante zoronada,
merce de rifiutu istantissada
bendet a caru preziu che bona.
Certa zente usuraria, ladrona
cheriat da sa naschida impiccada,
ca su tribagliu 'e su zoronaderi
pagat in mala merce e in papperi.

80.
Oltre su lavorante 'e l'isfruttare
lu ponet in severa disciplina,
dendeli pane siat, o farina
a mesura 'e no morrer' ne campare:
si benit unu a s'ammalaidare
tando li serrat su bonu 'e cantina,
e si no morit de febbre o de frittu
morit disisperadu 'e s'appetittu!!

81.
Su riccu nàt chi pagat sas impostas
de cantu tenet in possessione;
chi pagat issu già tenet rejone,
ma bessit tottu dae palas nostas;
si milli scudos si ogat da' costas
nde guadanzat unu millione,
chi pagat sa rejone bi la damos, .
ma semus nois chi tottu pagamos.

82.
Sos titulos chi dat a su bracciante,
cudda nobile classe signorile,
est sempre istadu de rusticu e vile,
de mandrone, de tontu, e d'ignorante;
de imbroglione, de ladru, e birbante,
de vagabundu, cretinu, imbecile,
imbreagolu, ispreccone, insolente,
e infine lu trattat de molente.

83.
Disprezziare intendimos ispissu
sa nobile Segnora, e su Segnore,
su poveru massaju, su pastore
ca bestidu e civile no est che issu,
ca no pensat s'illustre mincidissu,
chi custos chi hat issu in disonore,
e cittat, cun disprezzu, a paragone,
chi li dana su pane, e i s'anzone!...

84.
Cessa, riccone, d'esser insolente,
e sias cun su poveru amorosu,
tantu si faghes de presuntuosu
menzus non ses de sa povera zente;
vantadi solu, chi ses possidente,
pro ch'ateru no has de preziosu;
ma no nerzas chi ses de menzus ramu
ca semus tottu fizos de Adamu.

85.
Termine a sas bideas ostinadas
ti cumbenit, o nobile, chi ponzas,
ch'a piùs de su dannu sun birgonzas
a persones che a tie educadas:
pensa chi tue mandigas debadas
in cumpagnia de padres e monzas,
e chi su lavorante notte e die
est tribagliende pro campare a tie.

86.
Si tue haias bonu sentimentu
non dias s'artigianu disprezzare,
anzis sos pes li devias basare
dogni die, dogn'ora, ogni momentu,
ca pane a tie, alloggiu e bestimentu
tottu sa vida t'hat solidu dare;
si nd'has da issu sas visceras sazzias,
no torres pro cumpensu malas grazias.

87.
Pensa chi tue ses piaga e peste
pro chi vives fattende sa preizia;
tue ses su Cainu ch'ingiustizia
usadu has contra Abele in su terrestre;
non ti mustres superbu ne areste,
istringhe cun su poveru amicizia,
ca ses da' issu bestidu e campadu
tottu vìda, che porcu peisegadu.

88.
Torra, riccone, a s'antiga amistade
comente minoreddos cando fìmis,
chi poveros e riccos giogaimis
in sas carrelas in sozziedade,
si fis de nois tando amigu e frade,
sende mannos ancora esser devimis,
unidos in comune fratellanzia,
comente amos connotu dae s'infanzia.

89.
Convintu ses o no, capitalistu?
ti paret giustu cantu t'hapo nadu?
a narrer si, t'agattas obbrigadu
ca bestidu e campadu t'hat s'artistu.
Sempre s'artistu non tue ne Cristu,
in dogni tempus su mundu hat salvadu,
e difesu t'hat vida, domo e terras
morind'issu in sos campos de sas gherras.

90.
E tue, zente, patria isolana,
senza istruzione e senza iscola,
no t'istes prus che ainu de mola
chi rezzit colpos cantu ndeli dana,
ma legge sa Cummedia Mundana
tue e sa tua discendente prola;
legge, ca cun su tempus incontrare
podes sa vera via 'e caminare.

91.
Sa vera Religione d'imitare
est, o bracciante, o possidente, o re,
su male chi non cherzo eo pro me
non devo mancu a tie causare,
cantu bene pro me hap'a bramare
devo bramare e cherrere pro te,
fraternamente in paghe totugantos
senza reccurrer a Deos ne Santos.

inviata da Bernart Bartleby - 12/10/2015 - 11:13



Lingua: Sardo

SA MUNDANA CUMMEDIA

Sa religione est una miniera
pro pabas, munsegnores e viccarios;
sos santos sunu tottus impresarios
chie in un'arte chie in d'una carriera;
o populu ignorante, cunsidera
ite fruttu ti dan sos santuarios?
Non bides santos, madonnas e Cristos,
ch'est unu isfruttamentu a sos artistos?!

Osservas pro dogn'arte o mestieri
ch'hana postu unu santu protettore;
pro sos massajos est santu Sidore,
santu Vissente, 'e su mastru ferreri,
santu Crispinu pro su sabatteri,
santa Barbara pro su minadore,
santu Giuseppe cantende a s'anninna...
est protettore 'e sos mastros de linna.

Santu Cosimu e santu Damianu
pro su dottore e pro su farmacista;
de sos chi sun guastos a sa vista
santa Lughia s'impresa hat in manu;
su pastore in ierru e in beranu
protegget santu Giuanne Battista;
a sant'Antoni, festadu in benharzu
l'hat fattu protettore 'e su porcarzu.

Santu Pedru impresariu de sas craes,
protegget sos craeris de sa Banca;
santu Micheli giughet in farranca
su pesu, e pesat sas animas graes,
santu Roccu tumores e piaes
curat de sos chi meda bettan s'anca,
Maria Madalena protetrice
est de dogni mundana peccatrice!...

Tenimus puru a santu Costantinu
ch'est protettore de sos gherrieris
viaggiadores tottu e passizeris
han sa Madonna de Bonu Caminu;
sant'Andria protegget de continu
sos piscadores cun sos marineris;
Maria de su Nie prus benigna
prottegget sos chi benden carapigna.

Infine: pro dogn'arte o maladia
unu santu reparat sa tempesta,
pro curare ogni male e dogni pesta
postu han de su remediu a Maria,
tiat bastare custa sola ebbia
però non bastat una sola festa:
ca senza tantas festas bene ischides
no poden benner riccos sos preides!

inviata da Bernart Bartleby - 12/10/2015 - 11:20


Ignoravo che già sul sito ci fosse una canzone sull'eccidio di Buggerru, contribuita dalla perfida streguzza Adriana più di tre anni or sono...

Bernart Bartleby - 12/10/2015 - 12:45




Pagina principale CCG

Segnalate eventuali errori nei testi o nei commenti a antiwarsongs@gmail.com




hosted by inventati.org